Summa Theologiae |
Summa Theologiae |
Summa Theologiae – Prima Pars |
Summa Theologiae – Prima Pars |
Quaestio 84Quomodo anima coniuncta intelligat corporalia quae sunt infra ipsam |
Quaestio 84Wie die [mit dem Körper] verbundene Seele Körperliches versteht, das unter ihr ist |
Übersetzt von: A.1-A.2: Tiancheng Gong | A.3-A.8: Übersetzungswerkstatt |
|
Consequenter considerandum est de actibus animae, quantum ad potentias intellectivas et appetitivas, aliae enim animae potentiae non pertinent directe ad considerationem theologi. Actus autem appetitivae partis ad considerationem moralis scientiae pertinent, et ideo in secunda parte huius operis de eis tractabitur, in qua considerandum erit de morali materia. |
Im Folgenden wollen wir die Tätigkeiten der Seele betrachten hinsichtlich der verstandesmäßigen Vermögen und der Strebevermögen; denn die anderen Seelenvermögen gehören nicht direkt zur Betrachtung des Theologen. Die Tätigkeiten des strebenden Teiles aber gehören zur Betrachtung der Moralwissenschaft, und deshalb werden sie im zweiten Teil dieses Werkes behandelt, in dem moralische Angelegenheiten betrachtet werden. |
Nunc autem de actibus intellectivae partis agetur. In consideratione vero actuum, hoc modo procedemus, primo namque considerandum est quomodo intelligit anima corpori coniuncta; secundo, quomodo intelligit a corpore separata. |
Nun soll es aber um die Tätigkeiten des verstandesmäßigen Teiles gehen. Bei der Betrachtung dieser Tätigkeiten wollen wir auf die folgende Weise vorgehen: zuerst nämlich wollen wir erwägen, wie die mit dem Körper verbundene Seele versteht (qq84-88); als Zweites, wie sie versteht, wenn sie vom Körper abgetrennt ist (q89). |
Prima autem consideratio erit tripartita, primo namque considerabitur quomodo anima intelligit corporalia, quae sunt infra ipsam; secundo, quomodo intelligit seipsam, et ea quae in ipsa sunt; tertio, quomodo intelligit substantias immateriales, quae sunt supra ipsam. |
Die erste Betrachtung wird dreigeteilt sein: zuerst nämlich wollen wir erwägen, wie die Seele Körperliches versteht, das unter ihr ist (qq84-86); als Zweites, wie sie sich selbst versteht und das, was in ihr selbst ist (q87); als Drittes, wie sie immaterielle Substanzen versteht, die über ihr sind (q88). |
Circa cognitionem vero corporalium, tria consideranda occurrunt, primo quidem per quid ea cognoscit; secundo, quomodo et quo ordine; tertio, quid in eis cognoscit. |
Mit Bezug auf die körperlichen Dinge sind drei Fragen zu bedenken: zuerst wodurch sie diese erkennt (q84); zweitens, wie und in welcher Ordnung sie diese erkennt (q85); drittens, was sie von ihnen erkennt (q86). |
Circa primum quaeruntur octo. |
In Bezug auf das Erste werden acht Fragen untersucht: |
|
|
Articulus 1Utrum anima cognoscat corpora per intellectum |
Artikel 1Erkennt die Seele Körper durch den Verstand? |
Ad primum sic proceditur. Videtur quod anima non cognoscat corpora per intellectum. Dicit enim Augustinus, in II Soliloq. quod corpora intellectu comprehendi non possunt; nec aliquod corporeum nisi sensibus videri potest. Dicit etiam, XII super Gen. ad Litt., quod visio intellectualis est eorum quae sunt per essentiam suam in anima. Huiusmodi autem non sunt corpora. Ergo anima per intellectum corpora cognoscere non potest. |
1. Es scheint so, dass die Seele Körper nicht durch den Verstand erkennt. Denn Augustinus sagt im zweiten Buch seiner Soliloquien (Soliloq. II, 4), dass Körper durch den Verstand nicht erfasst werden können; auch ließe sich nichts Körperliches außer durch die Sinne wahrnehmen. Ebenso sagt er im zwölften Buch Über den Wortlaut der Genesis (Gen. ad litt. XII, 24), dass die verstandesmäßige Schau auf diejenigen Dinge geht, die ihrem Wesen nach in der Seele sind. Von dieser Art aber sind Körper nicht. Folglich kann die Seele durch den Verstand Körper nicht erkennen. |
Praeterea, sicut se habet sensus ad intelligibilia, ita se habet intellectus ad sensibilia. Sed anima per sensum nullo modo potest cognoscere spiritualia, quae sunt intelligibilia. Ergo nullo modo per intellectum potest cognoscere corpora, quae sunt sensibilia. |
2. Wie der Sinn zum Verstehbaren, so verhält sich der Verstand zum Sinnlichen. Aber die Seele kann auf keine Weise durch die Sinne Geistiges erkennen, das verstehbar ist. Folglich kann der Verstand auf keine Weise Körper erkennen, die sinnlich sind. |
Praeterea, intellectus est necessariorum et semper eodem modo se habentium. Sed corpora omnia sunt mobilia, et non eodem modo se habentia. Anima ergo per intellectum corpora cognoscere non potest. |
3. Der Verstand bezieht sich auf das Notwendige und das immer auf dieselbe Weise sich Verhaltende. Aber alle Körper sind beweglich und verhalten sich nicht auf dieselbe Weise. Die Seele kann also durch den Verstand Körper nicht erkennen. |
Sed contra est quod scientia est in intellectu. Si ergo intellectus non cognoscit corpora, sequitur quod nulla scientia sit de corporibus. Et sic peribit scientia naturalis, quae est de corpore mobili. |
Dagegen: Das Wissen liegt im Verstand. Wenn also der Verstand Körper nicht erkennt, folgt daraus, dass es kein Wissen von Körpern gibt. Und so würde die Naturwissenschaft, die vom beweglichen Körper handelt, zuschanden gehen. |
Respondeo dicendum, ad evidentiam huius quaestionis, quod primi philosophi qui de naturis rerum inquisiverunt, putaverunt nihil esse in mundo praeter corpus. Et quia videbant omnia corpora mobilia esse, et putabant ea in continuo fluxu esse, aestimaverunt quod nulla certitudo de rerum veritate haberi posset a nobis. Quod enim est in continuo fluxu, per certitudinem apprehendi non potest, quia prius labitur quam mente diiudicetur, sicut Heraclitus dixit quod non est possibile aquam fluvii currentis bis tangere, ut recitat philosophus in IV Metaphys. |
Antwort: Zur Klarstellung dieser Frage ist zu sagen, dass die ersten Philosophen, die die Natur der Dinge erforscht haben, der Meinung waren, es gäbe nichts auf der Welt als Körper. Und weil sie beobachteten, dass alle Körper beweglich sind, und glaubten, sie seien in ständigem Fluss, hielten sie dafür, dass wir zu keiner Gewissheit über die Wahrheit der Dinge gelangen könnten. Denn was in ständigem Fluss ist, kann nicht mit Gewissheit erfasst werden; denn es vergeht, bevor es vom Verstand beurteilt wird. So sagte Heraklit, es sei unmöglich, das Wasser eines reißenden Flusses zweimal zu berühren, wie der Philosoph im vierten Buch der Metaphysik (Met. III 5, 1010a14) berichtet. |
His autem superveniens Plato, ut posset salvare certam cognitionem veritatis a nobis per intellectum haberi, posuit praeter ista corporalia aliud genus entium a materia et motu separatum, quod nominabat species sive ideas, per quarum participationem unumquodque istorum singularium et sensibilium dicitur vel homo vel equus vel aliquid huiusmodi. Sic ergo dicebat scientias et definitiones et quidquid ad actum intellectus pertinet, non referri ad ista corpora sensibilia, sed ad illa immaterialia et separata; ut sic anima non intelligat ista corporalia, sed intelligat horum corporalium species separatas. |
Auf diese nun folgte Platon. Um sicherstellen zu können, dass wir durch den Verstand eine sichere Wahrheitserkenntnis haben, behauptete er, es gäbe neben diesen körperlichen Dingen noch eine andere Gattung von Seiendem, getrennt von Materie und Bewegung, die er Urbilder oder Ideen nannte. Durch Teilhabe an ihnen wird jedes dieser einzelnen und sinnlichen Dinge entweder Mensch oder Pferd oder etwas derartiges genannt. Deswegen also sagte er, bezögen sich die Wissenschaften und die Definitionen und das, was sonst noch zur Tätigkeit des Verstandes gehört, nicht auf diese sinnlichen Körper, sondern auf jenes Immaterielle und Getrennte, sodass die Seele auf diese Weise nicht das Körperliche erkennt, sondern die abgetrennten Urbilder dieser körperlichen Dinge. |
Sed hoc dupliciter apparet falsum. Primo quidem quia, cum illae species sint immateriales et immobiles, excluderetur a scientiis cognitio motus et materiae (quod est proprium scientiae naturalis) et demonstratio per causas moventes et materiales. Secundo autem, quia derisibile videtur ut, dum rerum quae nobis manifestae sunt notitiam quaerimus, alia entia in medium afferamus, quae non possunt esse earum substantiae, cum ab eis differant secundum esse, et sic, illis substantiis separatis cognitis, non propter hoc de istis sensibilibus iudicare possemus. |
Aber das ist offenbar in zweifacher Hinsicht falsch. Erstens, weil diese Urbilder immateriell und unbeweglich sind, wäre das Wissen über Bewegung und Materie (was der Naturwissenschaft eigentümlich ist) von der Wissenschaft ausgeschlossen, und ebenso jede Beweisführung durch Beweg- und Materialursachen. Zweitens, weil es lächerlich erscheint, während wir nach der Kenntnis von Dingen suchen, die uns offenbar sind, andere Seiende dazwischenzusetzen, die nicht ihre Substanz sein können, da sie sich dem Sein nach von ihnen unterscheiden. Und so könnten wir, wenn wir jene getrennten Substanzen erkannt haben, deswegen doch nicht über diese sinnlichen Dinge ein Urteil bilden. |
Videtur autem in hoc Plato deviasse a veritate, quia, cum aestimaret omnem cognitionem per modum alicuius similitudinis esse, credidit quod forma cogniti ex necessitate sit in cognoscente eo modo quo est in cognito. Consideravit autem quod forma rei intellectae est in intellectu universaliter et immaterialiter et immobiliter, quod ex ipsa operatione intellectus apparet, qui intelligit universaliter et per modum necessitatis cuiusdam; modus enim actionis est secundum modum formae agentis. Et ideo existimavit quod oporteret res intellectas hoc modo in seipsis subsistere, scilicet immaterialiter et immobiliter. |
Nun scheint Platon auf folgende Weise von der Wahrheit abgekommen zu sein, weil er, indem er dafür hielt, dass jede Erkenntnis nach Art einer Ähnlichkeit stattfindet, glaubte, die Form des Erkannten sei notwendig in der gleichen Weise im Erkennenden, wie sie im Erkannten ist. Dann bemerkte er, dass die Form der verstandenen Dinge im Verstand allgemein, immateriell und unbeweglich ist, was aus der Tätigkeit des Verstandes selbst hervorgeht, der auf allgemeine Weise und durch eine gewisse Notwendigkeit erkennt, denn die Tätigkeitsweise richtet sich nach der Art der Form des Tätigen. Und deshalb kam er zu der Auffassung, dass die vom Verstand erkannten Dinge auf diese Weise in sich selbst, nämlich immateriell und unbeweglich, existieren müssten. |
Hoc autem necessarium non est. Quia etiam in ipsis sensibilibus videmus quod forma alio modo est in uno sensibilium quam in altero, puta cum in uno est albedo intensior, in alio remissior, et in uno est albedo cum dulcedine, in alio sine dulcedine. Et per hunc etiam modum forma sensibilis alio modo est in re quae est extra animam, et alio modo in sensu, qui suscipit formas sensibilium absque materia, sicut colorem auri sine auro. Et similiter intellectus species, corporum, quae sunt materiales et mobiles, recipit immaterialiter et immobiliter, secundum modum suum, nam receptum est in recipiente per modum recipientis. Dicendum est ergo quod anima per intellectum cognoscit corpora cognitione immateriali, universali et necessaria. |
Dies ist jedoch nicht notwendig. Denn selbst bei sinnlichen Dingen sehen wir, dass die Form bei einem sinnlichen Objekt anders ist als bei einem anderen: zum Beispiel kann die Weiße in dem einen stärker und in dem anderen schwächer sein, und in dem einen finden wir die Weiße mit Süße, in einem anderen ohne Süße vor. Ebenso ist auch die sinnliche Form auf andere Weise in dem, was außerhalb der Seele ist, und auf andere Weise im Sinn, der die Formen der sinnlichen Dinge ohne Materie aufnimmt, wie die Farbe von Gold, ohne Gold aufzunehmen. Und ebenso nimmt der Verstand die Bilder der Körper, die materiell und beweglich sind, auf eine immaterielle und unbewegliche Weise nach seiner Art und Weise auf. Denn das Aufgenommene ist im Aufnehmenden nach Art des Aufnehmenden. Wir müssen daher behaupten, dass die Seele durch den Verstand die Körper durch eine immaterielle, allgemeine und notwendige Erkenntnis erkennt. |
Ad primum ergo dicendum quod verbum Augustini est intelligendum quantum ad ea quibus intellectus cognoscit, non autem quantum ad ea quae cognoscit. Cognoscit enim corpora intelligendo, sed non per corpora, neque per similitudines materiales et corporeas; sed per species immateriales et intelligibiles, quae per sui essentiam in anima esse possunt. |
Zu 1: Das Wort Augustins ist in Hinblick auf das zu verstehen, wodurch der Verstand erkennt, nicht aber in Hinblick darauf, was der Verstand erkennt. Er erkennt nämlich, indem er die Körper versteht, nicht aber indem er durch die Körper und auch nicht indem er durch die materiellen und körperlichen Ähnlichkeiten versteht, sondern durch die immateriellen und verstehbaren Bilder, die gemäß ihrem Wesen in der Seele sein können. |
Ad secundum dicendum quod, sicut Augustinus dicit XXII de Civit. Dei, non est dicendum quod, sicut sensus cognoscit sola corporalia, ita intellectus cognoscit sola spiritualia, quia sequeretur quod Deus et angeli corporalia non cognoscerent. Huius autem diversitatis ratio est, quia inferior virtus non se extendit ad ea quae sunt superioris virtutis; sed virtus superior ea quae sunt inferioris virtutis, excellentiori modo operatur. |
Zu 2: Wie Augustinus im 22. Buch Über den Gottesstaat (civ. XXII, 29) sagt, darf man nicht behaupten, der Verstand erkenne nur Geistiges, so wie der Sinn nur Körperliches erkennt; dann würde folgen, dass Gott und die Engel Körperliches nicht erkennen würden. Der Grund dieser Verschiedenheit besteht darin, dass sich das niedere Vermögen nicht auf das erstreckt, was zum höheren gehört; wohingegen das höhere Vermögen das, was zum niederen gehört, auf vorzüglichere Weise ausführt. |
Ad tertium dicendum quod omnis motus supponit aliquid immobile, cum enim transmutatio fit secundum qualitatem, remanet substantia immobilis; et cum transmutatur forma substantialis, remanet materia immobilis. Rerum etiam mutabilium sunt immobiles habitudines, sicut Socrates etsi non semper sedeat, tamen immobiliter est verum quod, quandocumque sedet, in uno loco manet. Et propter hoc nihil prohibet de rebus mobilibus immobilem scientiam habere. |
Zu 3: Jede Bewegung setzt etwas Unbewegliches voraus. Weil sich nämlich Veränderung an der Qualität vollzieht, bleibt die Substanz unbewegt. Und wenn die substantielle Form verändert wird, bleibt die Materie unbewegt. Außerdem sind die Verhältnisse der veränderlichen Dinge unbeweglich; auch wenn zum Beispiel Sokrates nicht immer sitzt, ist es dennoch unverrückbar wahr, dass er, wann immer er sitzt, an einem Ort bleibt. Und deswegen steht dem nichts entgegen, ein unbewegliches Wissen von beweglichen Dingen zu haben. |
Articulus 2Utrum anima per essentiam suam corporalia intelligat |
Artikel 2Erkennt die Seele durch ihr Wesen Körperliches? |
Ad secundum sic proceditur. Videtur quod anima per essentiam suam corporalia intelligat. Dicit enim Augustinus, X de Trin., quod anima imagines corporum convolvit et rapit factas in semetipsa de semetipsa, dat enim eis formandis quiddam substantiae suae. Sed per similitudines corporum corpora intelligit. Ergo per essentiam suam, quam dat formandis talibus similitudinibus, et de qua eas format, cognoscit corporalia. |
1. Es scheint, dass die Seele durch ihr Wesen Körperliches erkennt. Denn Augustinus sagt im zehnten Buch Über die Dreieinigkeit (De Trin. X, 5), dass die Seele die in der Seele und von der Seele gebildeten Bilder der Körper sammelt und ergreift. Denn die Seele gibt ihnen, indem sie diese bildet, etwas von ihrer eigenen Substanz. Aber die Seele erkennt die Körper durch die Ähnlichkeiten zu den Körpern. Daher erkennt die Seele die körperlichen Dinge durch ihr Wesen, das sie gibt, indem sie solche Ähnlichkeiten bildet, und aus dem sie diese bildet. |
Praeterea, philosophus dicit, in III de Anima, quod anima quodammodo est omnia. Cum ergo simile simili cognoscatur, videtur quod anima per seipsam corporalia cognoscat. |
2. Der Philosoph sagt im dritten Buch Über die Seele (De an. III 8, 431b21), die Seele sei gewissermaßen alles. Da nun Gleiches durch Gleiches erkannt wird, scheint es, dass die Seele Körperliches durch sich selbst erkennt. |
Praeterea, anima est superior corporalibus creaturis. Inferiora autem sunt in superioribus eminentiori modo quam in seipsis, ut Dionysius dicit. Ergo omnes creaturae corporeae nobiliori modo existunt in ipsa substantia animae quam in seipsis. Per suam ergo substantiam potest creaturas corporeas cognoscere. |
3. Die Seele steht höher als die körperlichen Geschöpfe. Aber das Niedere ist im Höheren auf erhabenere Weise als in sich selbst, wie Dionysius (De Cael. Hier. II, 12, 2) sagt. Folglich existieren alle körperlichen Geschöpfe auf edlere Weise in der Substanz der Seele als in sich selbst. Die Seele kann also durch ihre Substanz die körperlichen Geschöpfe erkennen. |
Sed contra est quod Augustinus dicit, IX de Trin., quod mens corporearum rerum notitias per sensus corporis colligit. Ipsa autem anima non est cognoscibilis per corporis sensus. Non ergo cognoscit corporea per suam substantiam. |
Dagegen: Augustinus sagt im neunten Buch Über die Dreieinigkeit (De Trin. IX, 3), der Geist sammle die Kenntnisse über die körperlichen Dinge durch die Sinne des Körpers. Die Seele selbst ist aber nicht durch die Sinne des Körpers erkennbar. Daher erkennt die Seele die körperlichen Dinge nicht durch ihre Substanz. |
Respondeo dicendum quod antiqui philosophi posuerunt quod anima per suam essentiam cognoscit corpora. Hoc enim animis omnium communiter inditum fuit, quod simile simili cognoscitur. Existimabant autem quod forma cogniti sit in cognoscente eo modo quo est in re cognita. E contrario tamen Platonici posuerunt. Plato enim, quia perspexit intellectualem animam immaterialem esse et immaterialiter cognoscere, posuit formas rerum cognitarum immaterialiter subsistere. Priores vero naturales, quia considerabant res cognitas esse corporeas et materiales, posuerunt oportere res cognitas etiam in anima cognoscente materialiter esse. Et ideo, ut animae attribuerent omnium cognitionem, posuerunt eam habere naturam communem cum omnibus. Et quia natura principiatorum ex principiis constituitur, attribuerunt animae naturam principii, ita quod qui dixit principium omnium esse ignem, posuit animam esse de natura ignis; et similiter de aere et aqua. Empedocles autem, qui posuit quatuor elementa materialia et duo moventia, ex his etiam dixit animam esse constitutam. Et ita, cum res materialiter in anima ponerent, posuerunt omnem cognitionem animae materialem esse, non discernentes inter intellectum et sensum. |
Antwort: Die alten Philosophen waren der Meinung, dass die Seele Körper durch ihr Wesen erkennt. Denn es war die allgemeine Überzeugung aller, dass Gleiches durch Gleiches erkannt wird (De an. I 5, 409b24). Sie nahmen aber an, die Form des Erkannten sei auf dieselbe Weise im Erkennenden wie im erkannten Ding. Die Platoniker waren jedoch anderer Meinung. Platon hatte nämlich durchschaut, dass die Verstandesseele immateriell ist und auf immaterielle Weise erkennt; deshalb behauptete er, die Formen der erkannten Dinge bestünden auf immaterielle Weise. Weil aber die früheren Naturphilosophen der Meinung waren, dass die erkannten Dinge körperlich und materiell sind, vertraten sie die Auffassung, dass die erkannten Dinge auch noch in der erkennenden Seele auf materielle Weise sein müssen. Und deswegen, um der Seele die Erkenntnis aller Dinge zuzuschreiben, behaupteten sie, die Seele habe eine gemeinsame Natur mit allen Dinge. Und weil die Natur der aus Prinzipien abgeleiteten Dinge von ihren Prinzipien konstituiert ist, schrieben sie der Seele die Natur eines Prinzips zu; sodass derjenige, der sagte, das das Prinzip aller Dinge sei das Feuer, der Meinung war, die Seele sei von der Natur des Feuers ist, und ebenso der Luft und des Wassers. Aber Empedokles, der vier materielle Elemente und zwei Bewegungsprinzipien postulierte, sagte auch, die Seele werde durch diese konstituiert. Weil sie annahmen, dass die Dinge materiell in der Seele seien, behaupteten sie demnach, jedes Erkennen der Seele sei materiell, ohne zwischen Verstand und Sinn zu unterscheiden. |
Sed haec opinio improbatur. Primo quidem, quia in materiali principio, de quo loquebantur, non existunt principiata nisi in potentia. Non autem cognoscitur aliquid secundum quod est in potentia, sed solum secundum quod est actu, ut patet in IX Metaphys., unde nec ipsa potentia cognoscitur nisi per actum. Sic igitur non sufficeret attribuere animae principiorum naturam ad hoc quod omnia cognosceret, nisi inessent ei naturae et formae singulorum effectuum, puta ossis et carnis et aliorum huiusmodi; ut Aristoteles contra Empedoclem argumentatur in I de Anima. Secundo quia, si oporteret rem cognitam materialiter in cognoscente existere, nulla ratio esset quare res quae materialiter extra animam subsistunt, cognitione carerent, puta, si anima igne cognoscit ignem, et ignis etiam qui est extra animam, ignem cognosceret. |
Aber diese Meinung bewährt sich nicht. Erstens, weil im materiellen Prinzip, von dem sie sprachen, die vom Prinzip abgeleiteten Dinge nur der Möglichkeit nach existieren. Aber etwas wird nicht erkannt, insofern es in Möglichkeit ist, sondern nur, insofern es in Wirklichkeit ist, wie es aus dem neunten Buch der Metaphysik (Met. VIII 9, 1051a29) hervorgeht. Daher wird die Möglichkeit selbst nur durch die Wirklichkeit erkannt. Demzufolge würde es also nicht ausreichen, der Seele die Natur der Prinzipien zuzuschreiben, damit sie alles erkennen würde, es sei denn, die Naturen und Formen der einzelnen Wirkungen befänden sich in ihr, zum Beispiel die Natur des Knochens, des Fleisches und ähnlicher Dinge, wie Aristoteles im ersten Buch Über die Seele (De an. I 5, 409b23) gegen Empedokles argumentiert. Zweitens, wenn das erkannte Ding materiell im Erkennenden existieren müsste, gäbe es keinen Grund, weswegen die Dinge, die materiell außerhalb der Seele existieren, der Erkenntnis entbehren. Wenn zum Beispiel die Seele durch Feuer das Feuer erkennt, würde auch das Feuer, das außerhalb der Seele besteht, das Feuer erkennen. |
Relinquitur ergo quod oportet materialia cognita in cognoscente existere non materialiter, sed magis immaterialiter. Et huius ratio est, quia actus cognitionis se extendit ad ea quae sunt extra cognoscentem, cognoscimus enim etiam ea quae extra nos sunt. Per materiam autem determinatur forma rei ad aliquid unum. Unde manifestum est quod ratio cognitionis ex opposito se habet ad rationem materialitatis. Et ideo quae non recipiunt formas nisi materialiter, nullo modo sunt cognoscitiva, sicut plantae; ut dicitur in II libro de Anima. Quanto autem aliquid immaterialius habet formam rei cognitae, tanto perfectius cognoscit. Unde et intellectus, qui abstrahit speciem non solum a materia, sed etiam a materialibus conditionibus individuantibus, perfectius cognoscit quam sensus, qui accipit formam rei cognitae sine materia quidem, sed cum materialibus conditionibus. Et inter ipsos sensus, visus est magis cognoscitivus, quia est minus materialis, ut supra dictum est. Et inter ipsos intellectus, tanto quilibet est perfectior, quanto immaterialior. |
Folglich bleibt nur übrig, dass das erkannte Materielle im Erkennenden nicht materiell, sondern vielmehr immateriell existieren muss. Der Grund dafür ist, dass sich die Erkenntnistätigkeit auf Dinge außerhalb des Erkennenden erstreckt. Wir erkennen nämlich auch Dinge, die außerhalb von uns bestehen. Aber durch die Materie wird die Form eines Dinges auf ein Einzelnes hin bestimmt. Daher ist es klar, dass sich das Wesen der Erkenntnis zum Wesen der Materialität umgekehrt verhält. Und deshalb sind Dinge, die die Formen nur materiell aufnehmen, in keiner Weise erkennend, so wie die Pflanzen, wie es im zweiten Buch Über die Seele (De an. II 12, 424a32) heißt. Aber je immaterieller etwas die Form eines erkannten Dinges besitzt, desto vollkommener erkennt es. Daher auch erkennt der Verstand, der die Bilder nicht nur von der Materie, sondern auch von den individuierenden Bedingungen der Materie abstrahiert, vollkommener als der Sinn, der die Form des Erkannten zwar ohne Materie, jedoch mit materiellen Bedingungen aufnimmt. Außerdem ist das Sehen unter den Sinnen mehr erkennend, weil es weniger materiell ist, wie es bereits (q78a3) bemerkt wurde. Und unter den Intellekten ist jeder umso vollkommener, je immaterieller er ist. |
Ex his ergo patet quod, si aliquis intellectus est qui per essentiam suam cognoscit omnia, oportet quod essentia eius habeat in se immaterialiter omnia; sicut antiqui posuerunt essentiam animae actu componi ex principiis omnium materialium, ut cognosceret omnia. Hoc autem est proprium Dei, ut sua essentia sit immaterialiter comprehensiva omnium, prout effectus virtute praeexistunt in causa. Solus igitur Deus per essentiam suam omnia intelligit; non autem anima humana, neque etiam angelus. |
Hieraus geht hervor: Wenn es einen Verstand gibt, der alle Dinge durch sein Wesen erkennt, dann muss sein Wesen alle Dinge immateriell in sich haben, wie die Alten behaupteten, dass sich das Wesen der Seele in Wirklichkeit aus den Prinzipien aller materiellen Dinge zusammensetzt, damit sie alles erkennt. Dies ist jedoch Gott eigentümlich, dass sein Wesen alle Dinge immateriell begreifen kann, so wie Wirkungen dem Vermögen nach in ihrer Ursache präexistieren. Gott allein erkennt daher alle Dinge durch sein Wesen, aber weder die menschliche Seele noch ein Engel. |
Ad primum ergo dicendum quod Augustinus ibi loquitur de visione imaginaria, quae fit per imagines corporum. Quibus imaginibus formandis dat anima aliquid suae substantiae, sicut subiectum datur ut informetur per aliquam formam. Et sic de seipsa facit huiusmodi imagines, non quod anima vel aliquid animae convertatur, ut sit haec vel illa imago; sed sicut dicitur de corpore fieri aliquid coloratum, prout informatur colore. Et hic sensus apparet ex his quae sequuntur. Dicit enim quod servat aliquid, scilicet non formatum tali imagine, quod libere de specie talium imaginum iudicet, et hoc dicit esse mentem vel intellectum. Partem autem quae informatur huiusmodi imaginibus scilicet imaginativam, dicit esse communem nobis et bestiis. |
Zu 1: Augustinus spricht dort von der Schau des Vorstellungsvermögens, die sich durch die Bilder von Körpern vollzieht. Zur Bildung dieser Bilder gibt die Seele etwas von ihrer Substanz, wie ein Träger gegeben wird, damit er durch eine Form beformt wird. Und auf diese Weise formt die Seele derartige Bilder aus sich selbst; nicht dass die Seele oder etwas von der Seele verwandelt würde, um dieses oder jenes Bild zu sein, sondern wie man sagt, dass aus dem Körper etwas Gefärbtes wird, sofern er durch eine Farbe beformt wird. Und diese Bedeutung wird deutlich aus dem, was folgt. Augustinus sagt nämlich, etwas bewahre etwas, nämlich das, was nicht durch ein solches Bild geformt wird. Dieses urteilt frei über die Art solcher Bilder, und dies, sagt er, sei der Geist oder der Verstand. Der Teil aber, der durch derartige Bilder beformt wird, nämlich das Vorstellungsvermögen, haben wir, wie er sagt, mit den Tieren gemeinsam. |
Ad secundum dicendum quod Aristoteles non posuit animam esse actu compositam ex omnibus, sicut antiqui naturales; sed dixit quodammodo animam esse omnia, inquantum est in potentia ad omnia; per sensum quidem ad sensibilia, per intellectum vero ad intelligibilia. |
Zu 2: Aristoteles war nicht wie die früheren Naturphilosophen der Ansicht, dass die Seele in Wirklichkeit aus allem zusammengesetzt ist. Er sagte jedoch, dass die Seele gewissermaßen alles ist, insofern sie in Möglichkeit zu allem ist, nämlich durch den Sinn zu sinnlichen Dingen, durch den Verstand zu verstehbaren Dingen. |
Ad tertium dicendum quod quaelibet creatura habet esse finitum et determinatum. Unde essentia superioris creaturae, etsi habeat quandam similitudinem inferioris creaturae prout communicant in aliquo genere, non tamen complete habet similitudinem illius, quia determinatur ad aliquam speciem, praeter quam est species inferioris creaturae. Sed essentia Dei est perfecta similitudo omnium quantum ad omnia quae in rebus inveniuntur, sicut universale principium omnium. |
Zu 3: Jedes Geschöpf hat ein endliches und bestimmtes Sein. Daher hat das Wesen des höheren Geschöpfes zwar eine gewisse Ähnlichkeit mit dem des niederen Geschöpfes, insofern sie in einer Gattung übereinkommen, aber keine vollständige Ähnlichkeit mit ihm, weil es auf eine Art hin bestimmt ist, außerhalb derer die Art des niederen Geschöpfes ist. Aber das Wesen Gottes ist die vollkommene Ähnlichkeit von allem zu allem, was sich in den Dinge findet, wie das allgemeine Prinzip von allem. |
Articulus 3Utrum anima intelligat omnia per species sibi naturaliter inditas |
Artikel 3Versteht die Seele alles durch Bilder, die ihr von Natur aus eingegeben sind? |
Ad tertium sic proceditur. Videtur quod anima intelligat omnia per species sibi naturaliter inditas. Dicit enim Gregorius, in Homilia Ascensionis quod homo habet commune cum angelis intelligere. Sed angeli intelligunt omnia per formas naturaliter inditas, unde in libro de Causis dicitur quod omnis intelligentia est plena formis. Ergo et anima habet species rerum naturaliter inditas, quibus corporalia intelligit. |
1. Es scheint so, dass die Seele alles durch Bilder versteht, die ihr von Natur aus eingegeben sind. Gregor der Große sagt nämlich in seiner Predigt über die Himmelfahrt (in Ev. II, 29), der Mensch habe mit den Engeln das Verstehen gemein. Aber die Engel erkennen alles durch Formen, die ihnen von Natur aus eingegeben sind. Daher heißt es im Buch Über die Ursachen (Lib. de Caus. 9), jede Intelligenz sei voll von Formen. Folglich besitzt auch die Seele von Natur aus eingegebene Bilder der Dinge, durch die sie Körperliches versteht. |
Praeterea, anima intellectiva est nobilior quam materia prima corporalis. Sed materia prima est creata a Deo sub formis ad quas est in potentia. Ergo multo magis anima intellectiva est creata a Deo sub speciebus intelligibilibus. Et sic anima intelligit corporalia per species sibi naturaliter inditas. |
2. Die Verstandesseele ist vorzüglicher als die erste körperliche Materie. Aber die erste Materie ist von Gott in Abhängigkeit von Formen geschaffen, zu denen sie in Möglichkeit ist. Folglich ist umso mehr ist die Verstandesseele von Gott in Abhängigkeit von Verstandesbildern geschaffen. Und deshalb versteht die Seele Körperliches durch Bilder, die ihr von Natur aus eingegeben sind. |
Praeterea, nullus potest verum respondere nisi de eo quod scit. Sed aliquis etiam idiota, non habens scientiam acquisitam, respondet verum de singulis, si tamen ordinate interrogetur, ut narratur in Menone Platonis de quodam. Ergo antequam aliquis acquirat scientiam, habet rerum cognitionem. Quod non esset nisi anima haberet species naturaliter inditas. Intelligit igitur anima res corporeas per species naturaliter inditas. |
3. Keiner kann wahr antworten, es sei denn bezüglich dessen, was er weiß. Doch auch jeder Laie, der über kein erworbenes Wissen verfügt, antwortet wahr über einzelnes, wenn er auf eine geordnete Weise gefragt wird; so wie es von jemandem in Platons Menon (Men. 82b) erzählt wird. Bevor also jemand wissen erwirbt, hat er schon eine Kenntnis von den Dingen. Was nicht der Fall wäre, wenn die Seele keine von Natur aus eingegebenen Bilder hätte. Also versteht die Seele körperliche Dinge durch Bilder, die ihr von Natur aus eingegeben sind. |
Sed contra est quod philosophus dicit, in III de Anima, de intellectu loquens, quod est sicut tabula in qua nihil est scriptum. |
Dagegen: Der Philosoph sagt im dritten Buch Über die Seele (De an. III 4, 430a1), wenn er über den Verstand spricht, dass er wie eine Tafel sei, auf der nichts geschrieben stehe. |
Respondeo dicendum quod, cum forma sit principium actionis, oportet ut eo modo se habeat aliquid ad formam quae est actionis principium, quo se habet ad actionem illam, sicut si moveri sursum est ex levitate, oportet quod in potentia tantum sursum fertur, esse leve solum in potentia, quod autem actu sursum fertur, esse leve in actu. Videmus autem quod homo est quandoque cognoscens in potentia tantum, tam secundum sensum quam secundum intellectum. Et de tali potentia in actum reducitur, ut sentiat quidem, per actiones sensibilium in sensum; ut intelligat autem, per disciplinam aut inventionem. Unde oportet dicere quod anima cognoscitiva sit in potentia tam ad similitudines quae sunt principia sentiendi, quam ad similitudines quae sunt principia intelligendi. Et propter hoc Aristoteles posuit quod intellectus, quo anima intelligit, non habet aliquas species naturaliter inditas, sed est in principio in potentia ad huiusmodi species omnes. |
Antwort: Weil die Form das Prinzip der Tätigkeit ist, muss sich etwas auf die Weise zur Form verhalten, die das Prinzip der Tätigkeit ist, wie es sich zu jener Tätigkeit selbst verhält. Etwa wenn Bewegung nach oben aufgrund von Leichtigkeit geschieht, so muss das, was nur in Möglichkeit nach oben bewegt wird, nur der Möglichkeit nach leicht sein; und das, was aber in Wirklichkeit nach oben bewegt wird, muss in Wirklichkeit leicht sein. Wir sehen aber, dass der Mensch zuweilen nur der Möglichkeit nach erkennend ist, und zwar sowohl gemäß den Sinnen als auch auch gemäß dem Verstand. Und von einer solchen Möglichkeit wird er in die Wirklichkeit überführt, [zum einen] sodass er etwas wahrnimmt durch die Tätigkeiten des sinnlich Wahrnehmbaren im Sinn, [zum anderen] sodass er durch Unterweisung und Herausfinden versteht. Daher muss man sagen, dass die erkenntnisfähige Seele in Möglichkeit ist, und zwar sowohl zu den Ähnlichkeiten, die die Prinzipien der Wahrnehmung sind, als auch zu den Ähnlichkeiten, die die Prinzipien des Verstehens sind. Deswegen behauptete Aristoteles (De an. III 4, 429b30), der Verstand, durch den die Seele versteht, besitze keine von Natur aus eingegebenen Bilder, sondern sei zunächst in Möglichkeit zu allen solchen Bildern. |
Sed quia id quod habet actu formam, interdum non potest agere secundum formam propter aliquod impedimentum, sicut leve si impediatur sursum ferri; propter hoc Plato posuit quod intellectus hominis naturaliter est plenus omnibus speciebus intelligibilibus, sed per unionem corporis impeditur ne possit in actum exire. Sed hoc non videtur convenienter dictum. Primo quidem quia, si habet anima naturalem notitiam omnium, non videtur esse possibile quod huius naturalis notitiae tantam oblivionem capiat, quod nesciat se huiusmodi scientiam habere, nullus enim homo obliviscitur ea quae naturaliter cognoscit, sicut quod omne totum sit maius sua parte, et alia huiusmodi. Praecipue autem hoc videtur inconveniens, si ponatur esse animae naturale corpori uniri, ut supra habitum est, inconveniens enim est quod naturalis operatio alicuius rei totaliter impediatur per id quod est sibi secundum naturam. Secundo, manifeste apparet huius positionis falsitas ex hoc quod, deficiente aliquo sensu, deficit scientia eorum, quae apprehenduntur secundum illum sensum; sicut caecus natus nullam potest habere notitiam de coloribus. Quod non esset, si animae essent naturaliter inditae omnium intelligibilium rationes. Et ideo dicendum est quod anima non cognoscit corporalia per species naturaliter inditas. |
Aber weil das, was in Wirklichkeit eine Form besitzt, bisweilen nicht gemäß der Form tätig sein kann wegen eines Hindernisses, so wie das Leichte, wenn es gehindert wird, nach oben getragen zu werden; deswegen behauptete Platon, der Verstand sei von Natur aus voll von allen Verstandesbildern, werde aber durch die Vereinigung mit dem Körper gehindert, in die Wirklichkeit überzugehen. Aber das scheint nicht angemessen dargelegt. Erstens, wenn die Seele eine natürliche Erkenntnis von allem besitzt, scheint es nicht möglich zu sein, dass sie eine so große Vergessenheit dieser natürlichen Erkenntnis erfasst, dass sie nicht weiß, ein solches Wissen zu besitzen. Denn kein Mensch vergisst, was er von Natur aus erkennt, etwa dass jedes Ganze größer als sein Teil ist und dergleichen anderes. Vor allem scheint dies unzutreffend, wenn man annimmt, dass es für die Seele natürlich ist, mit dem Körper vereint zu sein, so wie wir es bereits (q76a1) befunden haben. Es trifft nämlich nicht zu, dass die natürliche Tätigkeit eines Dinges vollständig behindert wird durch das, was ihr naturgemäß ist. Zweitens, die Falschheit dieser Annahme geht daraus deutlich hervor, dass, wenn ein Sinn fehlt, auch das Wissen darüber fehlt, was durch jenen Sinn erfasst wurde. So kann der Blindgeborene keine Kenntnis von Farben haben. Das könnte aber nicht der Fall sein, wenn der Seele nicht auf natürliche Weise die Ideen alles Verstehbaren eingegeben wären. Und daher ist zu sagen, dass die Seele Körperliches nicht durch natürlich eingegebene Bilder erkennt. |
Ad primum ergo dicendum quod homo quidem convenit cum angelis in intelligendo, deficit tamen ab eminentia intellectus eorum, sicut et corpora inferiora, quae tantum existunt secundum Gregorium, deficiunt ab existentia superiorum corporum. Nam materia inferiorum corporum non est completa totaliter per formam, sed est in potentia ad formas quas non habet, materia autem caelestium corporum est totaliter completa per formam, ita quod non est in potentia ad aliam formam, ut supra habitum est. Et similiter intellectus angeli est perfectus per species intelligibiles secundum suam naturam, intellectus autem humanus est in potentia ad huiusmodi species. |
Zu 1: Der Mensch stimmt zwar mit den Engeln im Verstehen überein, aber dennoch bleibt er hinter der Erhabenheit ihres Verstandes zurück; so wie die niederen Körper, die Gregorius zufolge nur existieren, hinter der Existenzweise der höheren Körper zurückbleiben. Denn die Materie der niederen Körper ist nicht ganz vervollständigt durch die Formen, sondern sie ist in Möglichkeit zu den Formen, die sie nicht besitzt. Die Materie der Himmelskörper aber ist durch die Form ganz vervollständigt, sodass sie nicht in Möglichkeit zu einer anderen Form ist, wie bereits (q66a2) gesagt. Und in gleicher Weise ist der Intellekt des Engels vollendet durch die Verstandesbilder gemäß seiner Natur, der menschliche Verstand aber ist in Möglichkeit zu solchen Bildern. |
Ad secundum dicendum quod materia prima habet esse substantiale per formam, et ideo oportuit quod crearetur sub aliqua forma, alioquin non esset in actu. Sub una tamen forma existens, est in potentia ad alias. Intellectus autem non habet esse substantiale per speciem intelligibilem; et ideo non est simile. |
Zu 2: Die erste Materie hat ein substantielles Sein durch die Form und deswegen musste sie in Abhängigkeit von einer Form geschaffen werden, andernfalls wäre sie nicht wirklich. Doch wenn sie in Abhängigkeit von einer Form existiert, befindet sie sich zu anderen in Möglichkeit. Der Intellekt aber hat kein substantielles Sein durch das Verstandesbild, daher ist es nicht das Gleiche. |
Ad tertium dicendum quod ordinata interrogatio procedit ex principiis communibus per se notis, ad propria. Per talem autem processum scientia causatur in anima addiscentis. Unde cum verum respondet de his de quibus secundo interrogatur, hoc non est quia prius ea noverit; sed quia tunc ea de novo addiscit. Nihil enim refert utrum ille qui docet, proponendo vel interrogando procedat de principiis communibus ad conclusiones, utrobique enim animus audientis certificatur de posterioribus per priora. |
Zu 3: Eine geordnete Untersuchung nimmt ihren Ausgang von allgemeinen Prinzipien, die von sich aus bekannt sind, zu den Eigentümlichkeiten. Durch ein solches Vorgehen aber wird Wissen in der Seele des Lernenden verursacht. Wenn er daher wahr antwortet, worüber er als Nächstes gefragt wird, geschieht dies nicht, weil er es vorab wusste, sondern weil er es dann von Neuem lernt. Es tut nämlich nichts zur Sache, ob derjenige, der lehrt, durch Vorsetzen oder durch Fragen von allgemeinen Prinzipien zu Folgerungen voranschreitet. Denn in beiden Fällen erlangt der Geist des Hörenden Gewissheit vom Späteren durch das Frühere. |
Articulus 4Utrum species intelligibiles effluant in animam ab aliquibus formis separatis |
Artikel 4Fließen die Verstandesbilder von bestimmten abgetrennten Formen aus in die Seele hinein? |
Ad quartum sic proceditur. Videtur quod species intelligibiles effluant in animam ab aliquibus formis separatis. Omne enim quod per participationem est tale, causatur ab eo quod est per essentiam tale; sicut quod est ignitum reducitur sicut in causam in ignem. Sed anima intellectiva, secundum quod est actu intelligens, participat ipsa intelligibilia, intellectus enim in actu, quodammodo est intellectum in actu. Ergo ea quae secundum se et per essentiam suam sunt intellecta in actu, sunt causae animae intellectivae quod actu intelligat. Intellecta autem in actu per essentiam suam, sunt formae sine materia existentes. Species igitur intelligibiles quibus anima intelligit, causantur a formis aliquibus separatis. |
1. Es scheint so, dass die Verstandesbilder in die Seele von gewissen abgetrennten Formen aus hineinfließen. Denn alles, was durch Teilhabe ein solches ist, wird von etwas verursacht, was durch sein Wesen ein solches ist. So wie das Angezündete gleichwie auf seine Ursache auf das Feuer zurückgeführt wird. Aber die Verstandesseele, insofern sie in Wirklichkeit versteht, hat an dem Verstehbaren selbst teil. Denn der Verstand in Wirklichkeit ist gewissermaßen das Verstandene in Wirklichkeit. Darum sind die Dinge, die an sich und durch ihr eigenes Wesen in Wirklichkeit verstanden sind, die Ursachen für die Verstandesseele dafür, dass sie in Wirklichkeit versteht. Die verstandenen Dinge aber, die durch ihr eigenes Wesen in Wirklichkeit sind, sind Formen, die ohne Materie existieren. Die Verstandesbilder also, durch die die Seele versteht, werden durch bestimmte abgetrennte Formen hervorgebracht. |
Praeterea, intelligibilia se habent ad intellectum, sicut sensibilia ad sensum. Sed sensibilia quae sunt in actu extra animam, sunt causae specierum sensibilium quae sunt in sensu, quibus sentimus. Ergo species intelligibiles quibus intellectus noster intelligit, causantur ab aliquibus actu intelligibilibus extra animam existentibus. Huiusmodi autem non sunt nisi formae a materia separatae. Formae igitur intelligibiles intellectus nostri effluunt ab aliquibus substantiis separatis. |
2. Das Verstehbare verhält sich zum Verstand wie das Sinnliche zum Sinn. Aber das Sinnliche, das in Wirklichkeit außerhalb der Seele existiert, ist die Ursache für die Sinnesbilder, die im Sinn sind und durch die wir wahrnehmen. Also werden die Verstandesbilder, durch die unser Verstand versteht, von gewissen in Wirklichkeit verstehbaren Dingen außerhalb der Seele verursacht. Dinge von solcher Art sind nichts anderes als von der Materie abgetrennte Formen. Also fließen die verstehbaren Formen unseres Verstandes von gewissen abgetrennten Substanzen aus. |
Praeterea, omne quod est in potentia, reducitur in actum per id quod est actu. Si ergo intellectus noster, prius in potentia existens, postmodum actu intelligat, oportet quod hoc causetur ab aliquo intellectu qui semper est in actu. Hic autem est intellectus separatus. Ergo ab aliquibus substantiis separatis causantur species intelligibiles quibus actu intelligimus. |
3. Alles, was in Möglichkeit ist, wird durch das, was in Wirklichkeit ist, in die Wirklichkeit überführt. Wenn also unser Verstand, der zuvor in Möglichkeit war, daraufhin in Wirklichkeit versteht, muss dies von einem Verstand verursacht werden, der sich immer in Wirklichkeit befindet. Dieser aber ist der abgetrennte Intellekt. Folglich werden die Verstandesbilder von gewissen abgetrennten Substanzen verursacht, durch die wir in Wirklichkeit verstehen. |
Sed contra est quia secundum hoc sensibus non indigeremus ad intelligendum. Quod patet esse falsum ex hoc praecipue quod qui caret uno sensu, nullo modo potest habere scientiam de sensibilibus illius sensus. |
Dagegen: Demnach bedürften wir keiner Sinne, um zu verstehen, was offensichtlich falsch ist, und zwar vor allem deshalb, weil, wer eines Sinnes ermangelt, auf keine Weise Wissen über die sinnlichen Dinge jenes Sinnes haben kann. |
Respondeo dicendum quod quidam posuerunt species intelligibiles nostri intellectus procedere ab aliquibus formis vel substantiis separatis. Et hoc dupliciter. Plato enim, sicut dictum est, posuit formas rerum sensibilium per se sine materia subsistentes; sicut formam hominis, quam nominabat per se hominem, et formam vel ideam equi, quam nominabat per se equum, et sic de aliis. Has ergo formas separatas ponebat participari et ab anima nostra, et a materia corporali; ab anima quidem nostra ad cognoscendum, a materia vero corporali ad essendum; ut sicut materia corporalis per hoc quod participat ideam lapidis, fit hic lapis, ita intellectus noster per hoc quod participat ideam lapidis, fit intelligens lapidem. Participatio autem ideae fit per aliquam similitudinem ipsius ideae in participante ipsam, per modum quo exemplar participatur ab exemplato. Sicut igitur ponebat formas sensibiles quae sunt in materia corporali, effluere ab ideis sicut quasdam earum similitudines; ita ponebat species intelligibiles nostri intellectus esse similitudines quasdam idearum ab eis effluentes. Et propter hoc, ut supra dictum est, scientias et definitiones ad ideas referebat. |
Antwort: Einige haben behauptet, dass die Verstandesbilder unseres Verstandes aus bestimmten abgetrennten Formen oder Substanzen hervorgehen; und zwar auf zweierlei Weise. Platon nämlich nahm, wie wir gesagt haben (a1), gewisse Formen für die sinnlichen Dinge an, die von sich aus ohne Materie subsistieren: wie die Form des Menschen, die er „Mensch an sich“ nannte, und die Form oder Idee des Pferdes, die er „Pferd an sich“ nannte, und so weiter. Er meinte, dass an diesen abgetrennten Formen also sowohl unsere Seele als auch die körperliche Materie teilhaben. Einerseits unsere Seele, um zu erkennen, andererseits die körperliche Materie, um zu sein. Wie die körperliche Materie dadurch, dass sie an der Idee des Steines teilhat, zu diesem Stein wird, so wird unser Verstand dadurch, dass er an der Idee des Steines teilhat, zu einem Verstand, der den Stein versteht. Die Teilhabe an der Idee geschieht nun durch eine bestimmte Ähnlichkeit zur Idee selbst in dem Ding, das an ihr teilhat, und zwar so, wie das Abbild am Vorbild teilhat. Wie er also behauptete, dass die sinnlichen Formen, die in der körperlichen Materie sind, aus den Ideen fließen wie gewisse Ähnlichkeiten zu ihnen, so behauptete er auch, dass die Verstandesbilder unseres Verstandes gewisse Ähnlichkeiten zu den Ideen sind, die aus ihnen fließen. Und darum, wie bereits (a1) gesagt, führte er die Wissenschaften und Definitionen auf die Ideen zurück. |
Sed quia contra rationem rerum sensibilium est quod earum formae subsistant absque materiis, ut Aristoteles multipliciter probat; ideo Avicenna, hac positione remota, posuit omnium rerum sensibilium intelligibiles species, non quidem per se subsistere absque materia, sed praeexistere immaterialiter in intellectibus separatis; a quorum primo derivantur huiusmodi species in sequentem, et sic de aliis usque ad ultimum intellectum separatum, quem nominat intellectum agentem; a quo, ut ipse dicit, effluunt species intelligibiles in animas nostras, et formae sensibiles in materiam corporalem. Et sic in hoc Avicenna cum Platone concordat, quod species intelligibiles nostri intellectus effluunt a quibusdam formis separatis, quas tamen Plato dicit per se subsistere, Avicenna vero ponit eas in intelligentia agente. Differunt etiam quantum ad hoc, quod Avicenna ponit species intelligibiles non remanere in intellectu nostro postquam desinit actu intelligere; sed indiget ut iterato se convertat ad recipiendum de novo. Unde non ponit scientiam animae naturaliter inditam, sicut Plato, qui ponit participationes idearum immobiliter in anima permanere. |
Aber da es dem Wesen der sinnlichen Dinge widerspricht, dass ihre Formen abgetrennt von materiellen Dingen subsistieren, wie Aristoteles (Met. VI 14, 1039a24) mehrmals beweist, so behauptete Avicenna (De an. V, 5; Met. IX, 4), nachdem er diese Meinung zurückgewiesen hatte, die Verstandesbilder aller sinnlichen Dinge würden nicht an sich und ohne Materie subsistieren, sondern würden immateriell in abgetrennten Intellekten präexistieren. Von dem ersten Verstand von ihnen werden solche Bilder abgeleitet in einen nächsten und so auch bei den anderen bis zum letzten abgetrennten Verstand, den er den tätigen Verstand nennt. Von diesem fließen ihm zufolge (De an. V, 6; Met. IX, 5) die Verstandesbilder in unsere Seele ein und die sinnlichen Formen in die körperliche Materie. Und auf diese Weise stimmt Avicenna mit Platon darin überein, dass die Verstandesbilder unseres Verstandes von bestimmten abgetrennten Formen herfließen, von denen Platon aber meint, dass sie an sich subsistieren, während sie Avicenna (De an. V, 6) in einer tätigen Intelligenz verortet. Sie unterscheiden sich auch darin, dass Avicenna behauptet, dass die Verstandesbilder nicht in unserem Verstand verbleiben, nachdem er aufhört in Wirklichkeit zu erkennen, sondern dass es nötig ist, dass er sich wiederholt hinwendet, um von Neuem zu empfangen. Daher nimmt er kein der Seele von Natur aus eingegebenes Wissen an, wie Platon, der behauptet, dass die Teilhabe an den Ideen jeweils unbeweglich in der Seele verbleiben. |
Sed secundum hanc positionem sufficiens ratio assignari non posset quare anima nostra corpori uniretur. Non enim potest dici quod anima intellectiva corpori uniatur propter corpus, quia nec forma est propter materiam, nec motor propter mobile, sed potius e converso. Maxime autem videtur corpus esse necessarium animae intellectivae ad eius propriam operationem, quae est intelligere, quia secundum esse suum a corpore non dependet. Si autem anima species intelligibiles secundum suam naturam apta nata esset recipere per influentiam aliquorum separatorum principiorum tantum, et non acciperet eas ex sensibus, non indigeret corpore ad intelligendum, unde frustra corpori uniretur. |
Aber gemäß dieser Meinung könnte man keinen hinreichenden Grund angeben, warum sich unsere Seele mit dem Körper vereint. Denn man könnte nicht sagen, dass sich die Verstandesseele mit dem Körper wegen des Körpers vereint, da weder die Form wegen der Materie ist noch der Beweger wegen des Bewegbaren, sondern vielmehr umgekehrt. Vor allem scheint aber der Körper für die Verstandesseele zu ihrer eigentümlichen Tätigkeit notwendig zu sein, nämlich zum Verstehen. Denn hinsichtlich ihres Seins hängt sie nicht vom Körper ab. Wenn es aber natürlich für die Seele wäre, die Verstandesbilder gemäß ihrer eigenen Natur nur durch den Einfluss abgetrennter Prinzipien zu empfangen und sie diese nicht durch die Sinne empfangen würde, bräuchte sie keinen Körper, um sie zu verstehen, wodurch sie sich umsonst mit dem Körper vereinen würde. |
Si autem dicatur quod indiget anima nostra sensibus ad intelligendum, quibus quodammodo excitetur ad consideranda ea quorum species intelligibiles a principiis separatis recipit; hoc non videtur sufficere. Quia huiusmodi excitatio non videtur necessaria animae nisi inquantum est consopita, secundum Platonicos, quodammodo et obliviosa propter unionem ad corpus, et sic sensus non proficerent animae intellectivae nisi ad tollendum impedimentum quod animae provenit ex corporis unione. Remanet igitur quaerendum quae sit causa unionis animae ad corpus. |
Sollte aber gesagt werden, unsere Seele bedürfe der Sinne zum Verstehen, wodurch sie gewissermaßen aufgeweckt wird, die Dinge zu betrachten, deren Verstandesbilder sie von den abgetrennten Prinzipien empfängt, so schiene dies nicht auszureichen. Denn ein solches Aufwecken erscheint für die Seele nur notwendig zu sein, insofern sie sich, wie die Platoniker meinen, gewissermaßen im Tiefschlaf befindet und wegen ihrer Vereinigung mit dem Körper vergessen hat. Und infolgedessen würden die Sinne der Verstandesseele nichts nützen, außer um das Hindernis zu beseitigen, das der Seele aus der Vereinigung mit dem Körper zukommt. Es bleibt also zu suchen, welche die Ursache der Vereinigung der Seele mit dem Körper ist. |
Si autem dicatur, secundum Avicennam, quod sensus sunt animae necessarii, quia per eos excitatur ut convertat se ad intelligentiam agentem, a qua recipit species; hoc quidem non sufficit. Quia si in natura animae est ut intelligat per species ab intelligentia agente effluxas, sequeretur quod quandoque anima possit se convertere ad intelligentiam agentem ex inclinatione suae naturae, vel etiam excitata per alium sensum, ut convertat se ad intelligentiam agentem ad recipiendum species sensibilium quorum sensum aliquis non habet. Et sic caecus natus posset habere scientiam de coloribus, quod est manifeste falsum. Unde dicendum est quod species intelligibiles quibus anima nostra intelligit, non effluunt a formis separatis. |
Sollte aber gemäß Avicenna (De an. V, 5) gesagt werden, dass die Sinne für die Seele notwendig sind, weil sie durch diese angeregt wird, sich zu einer tätigen Intelligenz hinzuwenden, von der sie die Bilder empfängt, so reicht dies nicht aus. Denn wenn es der Natur der Seele entspräche, dass sie durch Bilder versteht, die aus einer tätigen Intelligenz fließen, würde folgen, dass sich die Seele manchmal zu einer tätigen Intelligenz hinwenden kann aufgrund einer Neigung ihrer Natur oder sogar durch einen anderen Sinn angeregt wird, dass sie sich zur tätigen Intelligenz hinwendet, um die Sinnenbilder zu empfangen, deren entsprechenden Sinn man nicht besitzt. Und auf diese Weise könnte der Blindgeborene ein Wissen von Farben haben, was offensichtlich falsch ist. Darum ist zu sagen, dass die Verstandesbilder, durch die unsere Seele versteht, nicht von abgetrennten formen herfließen. |
Ad primum ergo dicendum quod species intelligibiles quas participat noster intellectus, reducuntur sicut in primam causam in aliquod principium per suam essentiam intelligibile, scilicet in Deum. Sed ab illo principio procedunt mediantibus formis rerum sensibilium et materialium, a quibus scientiam colligimus, ut Dionysius dicit. |
Zu 1: Die Verstandesbilder, an denen unser Verstand teilhat, werden wie auf eine erste Ursache auf ein Prinzip zurückgeführt, das durch sein Wesen verstehbar ist, nämlich auf Gott. Doch sie schreiten von jenem Prinzip vermittels der Formen der sinnlichen und materiellen Dinge voran, aus denen wir das Wissen sammeln, wie Dionysius (De Div. Nom. 7, 2) sagt. |
Ad secundum dicendum quod res materiales, secundum esse quod habent extra animam, possunt esse sensibiles actu; non autem actu intelligibiles. Unde non est simile de sensu et intellectu. |
Zu 2: Die materiellen Dinge können gemäß dem Sein, das sie außerhalb der Seele haben, in Wirklichkeit sinnlich sein, nicht aber in Wirklichkeit verstehbar. Darum verhalten sich Sinn und Verstand nicht gleich. |
Ad tertium dicendum quod intellectus noster possibilis reducitur de potentia ad actum per aliquod ens actu, idest per intellectum agentem, qui est virtus quaedam animae nostrae, ut dictum est, non autem per aliquem intellectum separatum, sicut per causam proximam; sed forte sicut per causam remotam. |
Zu 3: Unser möglicher Verstand wird von der Möglichkeit in die Wirklichkeit durch ein Ding in Wirklichkeit überführt. Das geschieht durch einen tätigen Verstand, der gewissermaßen eine Fähigkeit unserer Seele ist, wie bereits (q79a4) gesagt; nicht aber durch einen abgetrennten Verstand gleichwie durch eine nächststehende Ursache, sondern höchstens wie durch eine entfernte Ursache. |
Articulus 5Utrum anima intellectiva cognoscat res materiales in rationibus aeternis |
Artikel 5Erkennt die Verstandesseele die materiellen Dinge in den ewigen Urbildern? |
Ad quintum sic proceditur. Videtur quod anima intellectiva non cognoscat res materiales in rationibus aeternis. Id enim in quo aliquid cognoscitur, ipsum magis et per prius cognoscitur. Sed anima intellectiva hominis, in statu praesentis vitae, non cognoscit rationes aeternas, quia non cognoscit ipsum Deum, in quo rationes aeternae existunt, sed ei sicut ignoto coniungitur, ut Dionysius dicit in I cap. Mysticae Theologiae. Ergo anima non cognoscit omnia in rationibus aeternis. |
1. Es scheint so, dass die Verstandesseele die materiellen Dinge nicht in den ewigen Urbildern erkennt. Denn das, in dem etwas erkannt wird, wird selbst mehr und früher erkannt. Aber die Verstandesseele des Menschen erkennt im Zustand des gegenwärtigen Lebens nicht die ewigen Urbilder, da sie Gott selbst nicht erkennt, in dem die ewigen Urbilder existieren, sondern ihm wie einem Unbekannten verbunden ist, wie Dionysius im ersten Kapitel der Mystischen Theologie (Myst. Theolog. I, 3) sagt. Folglich erkennt die Seele nicht alles in den ewigen Urbildern. |
Praeterea, Rom. I, dicitur quod invisibilia Dei per ea quae facta sunt, conspiciuntur. Sed inter invisibilia Dei numerantur rationes aeternae. Ergo rationes aeternae per creaturas materiales cognoscuntur, et non e converso. |
2. Es heißt im ersten Römerbrief (Röm 1,20), das Unsichtbare Gottes werde durch das, was geschaffen ist, erblickt. Unter das Unsichtbare Gottes werden die ewigen Urbilder gezählt. Folglich werden die ewigen Urbilder vermittels der materiellen Geschöpfe erkannt und nicht umgekehrt. |
Praeterea, rationes aeternae nihil aliud sunt quam ideae, dicit enim Augustinus, in libro Octoginta trium Quaest., quod ideae sunt rationes stabiles rerum in mente divina existentes. Si ergo dicatur quod anima intellectiva cognoscit omnia in rationibus aeternis, redibit opinio Platonis, qui posuit omnem scientiam ab ideis derivari. |
3. Die ewigen Urbilder sind nichts anderes als die Ideen. Denn Augustinus sagt im Buch der 83 Fragen (83 Quaest. 46), die Ideen seien beständige Urbilder der Dinge im göttlichen Geist. Wenn also die Verstandesseele alles in den ewigen Urbildern erkennt, kehrt die Meinung des Platon wieder, der behauptet hat, jedes Wissen leite sich von den Ideen ab. |
Sed contra est quod dicit Augustinus, XII Confess., si ambo videmus verum esse quod dicis, et ambo videmus verum esse quod dico, ubi quaeso id videmus? Nec ego utique in te, nec tu in me sed ambo in ipsa, quae supra mentes nostras est, incommutabili veritate. Veritas autem incommutabilis in aeternis rationibus continetur. Ergo anima intellectiva omnia vera cognoscit in rationibus aeternis. |
Dagegen: Augustinus sagt im zwölften Buch der Bekenntnisse (Conf. XII, 25), wenn wir beide sehen, dass wahr ist, was du sagst, und wir beide sehen, dass wahr ist, was ich sage, wo, frage ich, sehen wir das? Weder ich in dir noch du in mir, sondern wir beiden in jener unwandelbaren Wahrheit, die über unserem Geist ist. Die unwandelbare Wahrheit ist aber in den ewigen Urbildern enthalten. Also erkennt die Verstandesseele alles Wahre in den ewigen Urbildern. |
Respondeo dicendum quod, sicut Augustinus dicit in II de Doctr. Christ., philosophi qui vocantur, si qua forte vera et fidei nostrae accommoda dixerunt, ab eis tanquam ab iniustis possessoribus in usum nostrum vindicanda sunt. Habent enim doctrinae gentilium quaedam simulata et superstitiosa figmenta, quae unusquisque nostrum de societate gentilium exiens, debet evitare. Et ideo Augustinus, qui doctrinis Platonicorum imbutus fuerat, si qua invenit fidei accommoda in eorum dictis, assumpsit; quae vero invenit fidei nostrae adversa, in melius commutavit. Posuit autem Plato, sicut supra dictum est, formas rerum per se subsistere a materia separatas, quas ideas vocabat, per quarum participationem dicebat intellectum nostrum omnia cognoscere; ut sicut materia corporalis per participationem ideae lapidis fit lapis, ita intellectus noster per participationem eiusdem ideae cognosceret lapidem. Sed quia videtur esse alienum a fide quod formae rerum extra res per se subsistant absque materia, sicut Platonici posuerunt, dicentes per se vitam aut per se sapientiam esse quasdam substantias creatrices, ut Dionysius dicit XI cap. de Div. Nom.; ideo Augustinus, in libro Octoginta trium Quaest., posuit loco harum idearum quas Plato ponebat, rationes omnium creaturarum in mente divina existere, secundum quas omnia formantur, et secundum quas etiam anima humana omnia cognoscit. |
Antwort: Wie Augustinus im zweiten Buch Über die christliche Lehre (De Doctr. Christ. II, 40) sagt: Wenn diejenigen, die Philosophen genannt werden, zufällig etwas Wahres und mit unserem Glauben in Übereinstimmendes gesagt haben, müssen wir es von diesen wie von ungerechten Besitzern in unseren Besitz nehmen. Denn gewisse Lehren der Heiden beinhalten trügerische und abergläubische Erdichtungen, die ein jeder von uns, der aus der Gesellschaft der Heiden herausgeht, meiden muss. Und wenn daher Augustinus, der von den Lehren der Platoniker erfüllt war, in ihren Aussagen etwas fand, das mit dem Glauben übereinstimmt, so griff er es auf; was er jedoch dem Glauben entgegengesetzt fand, hat er in etwas Besseres umgewandelt. Platon behauptete, wie bereits (a4) gesagt wurde, die Formen der Dinge würden von sich aus von der Materie abgetrennt subsistieren und nannte sie Ideen nannte, durch deren Teilhabe, so sagte er, der Verstand alles erkenne. So wie die körperliche Materie durch die Teilhabe an der Idee des Steines ein Stein wird, so würde unser Verstand durch die Teilhabe an derselben Idee den Stein erkennen. Aber weil dies dem Glauben fremd erscheint, dass die Formen der Dinge außerhalb der Dinge an sich ohne Materie subsistieren, so wie die Platoniker behaupteten, wenn sie sagten, Leben an sich und Weisheit an sich seien gewissermaßen schaffende Substanzen, wie Dionysius im zweiten Kapitel Über die göttlichen Namen (De Div. Nom. II, 6) sagt. Deshalb behauptete Augustinus im Buch der 83 Fragen (83 Quaest. 46) in Bezug auf den Ort dieser Ideen, die Platon annahm, dass die Urbilder aller Geschöpfe im göttlichen Geist existieren, denen gemäß alles geformt wird und denen gemäß auch die menschliche Seele alles erkennt. |
Cum ergo quaeritur utrum anima humana in rationibus aeternis omnia cognoscat, dicendum est quod aliquid in aliquo dicitur cognosci dupliciter. Uno modo, sicut in obiecto cognito; sicut aliquis videt in speculo ea quorum imagines in speculo resultant. Et hoc modo anima, in statu praesentis vitae, non potest videre omnia in rationibus aeternis; sed sic in rationibus aeternis cognoscunt omnia beati, qui Deum vident et omnia in ipso. Alio modo dicitur aliquid cognosci in aliquo sicut in cognitionis principio; sicut si dicamus quod in sole videntur ea quae videntur per solem. Et sic necesse est dicere quod anima humana omnia cognoscat in rationibus aeternis, per quarum participationem omnia cognoscimus. Ipsum enim lumen intellectuale quod est in nobis, nihil est aliud quam quaedam participata similitudo luminis increati, in quo continentur rationes aeternae. Unde in Psalmo IV, dicitur, multi dicunt, quis ostendit nobis bona? Cui quaestioni Psalmista respondet, dicens, signatum est super nos lumen vultus tui, domine. Quasi dicat, per ipsam sigillationem divini luminis in nobis, omnia nobis demonstrantur. |
Wenn nun also gefragt wird, ob die Seele alles in den ewigen Urbildern erkennt, dann ist zu sagen, dass auf zweifache Weise gesagt wird, etwas werde in etwas anderem erkannt. Einmal wie in einem erkannten Objekt, so wie jemand Dinge im Spiegel sieht, deren Bilder im Spiegel reflektiert werden. Und auf diese Weise kann die Seele im Zustand des gegenwärtigen Lebens nicht alles in den ewigen Ideen sehen, sondern auf diese Weise erkennen in den ewigen Ideen die Glückseligen alles, die Gott sehen und alles in ihm. In anderer Weise sagt man, etwas werde in etwas erkannt wie im Erkenntnisprinzip; etwa wenn wir sagen, wir sähen in der Sonne das, was wir durch die Sonne sehen. Und infolgedessen ist es notwendig zu sagen, dass die menschliche Seele alles in den ewigen Urbildern erkennt, und zwar durch Teilhabe an ihnen erkennen wir alles. Denn selbst das Verstandeslicht, das in uns ist, ist nichts anderes als eine gewisse Ähnlichkeit am ungeschaffenen Licht durch Teilhabe, in dem die ewigen Urbilder enthalten sind. Deshalb heißt es im vierten Psalm (Ps 4,6-7): Viele sagen: Wer zeigt uns Gutes? Auf diese Frage antwortet der Psalmist, indem er sagt, aufgeschienen ist über uns das Licht deines Antlitzes, Herr. Gleichsam sagt er: Durch diese Einprägung des göttlichen Geistes in uns wird uns alles bewiesen. |
Quia tamen praeter lumen intellectuale in nobis, exiguntur species intelligibiles a rebus acceptae, ad scientiam de rebus materialibus habendam; ideo non per solam participationem rationum aeternarum de rebus materialibus notitiam habemus, sicut Platonici posuerunt quod sola idearum participatio sufficit ad scientiam habendam. Unde Augustinus dicit, in IV de Trin., numquid quia philosophi documentis certissimis persuadent aeternis rationibus omnia temporalia fieri, propterea potuerunt in ipsis rationibus perspicere, vel ex ipsis colligere quot sint animalium genera, quae semina singulorum? Nonne ista omnia per locorum ac temporum historiam quaesierunt? |
Weil dennoch abgesehen vom Verstandeslicht in uns die Verstandesbilder, die von den Dingen empfangen werden, erforderlich sind, um Wissen von den materiellen Dingen zu haben, daher haben wir die Kenntnis von den materiellen Dingen nicht nur durch Teilhabe an den ewigen Urbildern; so wie die Platoniker behaupteten, dass allein die Teilhabe an den Ideen genüge, um Wissen zu haben. Deshalb sagt Augustinus im vierten Buch Über die Dreieinigkeit (De Trin. IV, 16): Konnten etwa die Philosophen, weil sie anhand sehr klarer Zeugnisse überzeugen, dass alles Zeitliche durch die ewigen Urbilder entstehe, deswegen in diesen Urbildern erkennen oder aus ihnen zusammentragen, wie viele Gattungen von Lebewesen und welche Samen der einzelnen Dinge es gibt? Suchten sie das alles nicht etwa alles durch die Geschichte der Orte und Zeiten? |
Quod autem Augustinus non sic intellexerit omnia cognosci in rationibus aeternis, vel in incommutabili veritate, quasi ipsae rationes aeternae videantur, patet per hoc quod ipse dicit in libro Octoginta trium Quaest., quod rationalis anima non omnis et quaelibet, sed quae sancta et pura fuerit, asseritur illi visioni, scilicet rationum aeternarum, esse idonea; sicut sunt animae beatorum. |
Dass aber Augustinus es nicht so verstand, dass alles in den ewigen Urbildern erkannt würde oder in der unveränderlichen Wahrheit, als ob man die ewigen Urbilder selbst sähe, wird dadurch klar, dass er selbst im Buch der 83 Fragen (83 Quaest. 46) sagt, dass nicht jeder und jeder beliebigen Vernunftseele, sondern nur derjenigen, die heilig und rein ist, werde zugebilligt, für jene Schau, nämlich für die Schau der ewigen Urbilder, geeignet zu sein. Das sind etwa die Seelen der Glückseligen. |
Et per haec patet responsio ad obiecta. |
Und hieraus ergibt sich die Antwort auf die Einwände. |
Articulus 6Utrum intellectiva cognitio accipiatur a rebus sensibilibus |
Artikel 6Ist die Verstandeserkenntnis von sinnlichen Dingen hergenommen? |
Ad sextum sic proceditur. Videtur quod intellectiva cognitio non accipiatur a rebus sensibilibus. Dicit enim Augustinus, in libro Octoginta trium Quaest., quod non est expectanda sinceritas veritatis a corporis sensibus. Et hoc probat dupliciter. Uno modo, per hoc quod omne quod corporeus sensus attingit, sine ulla intermissione temporis commutatur, quod autem non manet, percipi non potest. Alio modo, per hoc quod omnia quae per corpus sentimus, etiam cum non adsunt sensibus, imagines tamen eorum patimur, ut in somno vel furore; non autem sensibus discernere valemus utrum ipsa sensibilia, vel imagines eorum falsas sentiamus. Nihil autem percipi potest quod a falso non discernitur. Et sic concludit quod non est expectanda veritas a sensibus. Sed cognitio intellectualis est apprehensiva veritatis. Non ergo cognitio intellectualis est expectanda a sensibus. |
1. Es scheint so, dass die Verstandeserkenntnis nicht von den sinnlichen Dingen hergenommen ist. Denn Augustinus sagt im Buch der 83 Fragen (83 Quaest. 9), dass die Vollständigkeit der Wahrheit nicht von den körperlichen Sinnen zu erwarten ist. Und das lässt sich auf zweifache Weise beweisen. Einmal dadurch, dass alles, was ein körperlicher Sinn berührt, unverzüglich umgewandelt wird, was aber keinen Bestand hat, kann nicht wahrgenommen werden. Auf eine andere Weise dadurch, dass wir alles, was wir durch den Körper sinnlich wahrnehmen, auch wenn es in den Sinnen nicht anwesend ist, dennoch als dessen Bilder erleiden, wie im Schlaf oder im Wahn. Wir können aber nicht durch die Sinne unterscheiden, ob wir das Sinnliche selbst oder ihre falschen Bilder sinnlich wahrnehmen. Nichts aber kann wahrgenommen werden, was sich von einem Falschen nicht unterscheidet. Und so schließt er, dass von den Sinnen keine Wahrheit zu erwarten ist. Dagegen ist die Verstandeserkenntnis aufnahmefähig für die Wahrheit. Folglich ist keine Verstandeserkenntnis von den Sinnen zu erwarten. |
Praeterea, Augustinus dicit, XII super Gen. ad Litt., non est putandum facere aliquid corpus in spiritum, tanquam spiritus corpori facienti materiae vice subdatur, omni enim modo praestantior est qui facit, ea re de qua aliquid facit. Unde concludit quod imaginem corporis non corpus in spiritu, sed ipse spiritus in seipso facit. Non ergo intellectualis cognitio a sensibilibus derivatur. |
2. Augustinus sagt im zwölften Buch Über den Wortlaut der Genesis (Gen. ad litt. XII, 16), wir dürfen nicht annehmen, dass der Körper etwas im Geist hervorruft, als ob der Geist dem tätigen Körper statt der Materie unterliegen würde. Denn wer etwas tut, ist in jeder Hinsicht vorzüglicher als dasjenige Ding, in Bezug auf das etwas bewirkt wird. Daher schließt er, dass nicht der Körper das Bild des Körper im Geist schafft, sondern der Geist in sich selbst. Folglich wird die Verstandeserkenntnis nicht vom Sinnlichen abgeleitet. |
Praeterea, effectus non se extendit ultra virtutem suae causae. Sed intellectualis cognitio se extendit ultra sensibilia, intelligimus enim quaedam quae sensu percipi non possunt. Intellectualis ergo cognitio non derivatur a rebus sensibilibus. |
3. Eine Wirkung übersteigt nicht die Kraft ihrer Ursache. Aber die Verstandeserkenntnis übersteigt das Sinnliche, wir erkennen nämlich etwas, was von den Sinnen nicht erfasst werden kann. Folglich wird die Verstandeserkenntnis nicht von den Sinnen abgeleitet. |
Sed contra est quod philosophus probat, I Metaphys., et in fine Poster., quod principium nostrae cognitionis est a sensu. |
Dagegen: Der Philosoph zeigt im ersten Buch der Metaphysik (Met. I 1, 981a2) und am Schluss der Zweiten Analytiken (An. post. II 15, 100a3) auf, dass das Prinzip unserer Erkenntnis von der Sinneswahrnehmung herrührt. |
Respondeo dicendum quod circa istam quaestionem triplex fuit philosophorum opinio. Democritus enim posuit quod nulla est alia causa cuiuslibet nostrae cognitionis, nisi cum ab his corporibus quae cogitamus, veniunt atque intrant imagines in animas nostras; ut Augustinus dicit in epistola sua ad Dioscorum. Et Aristoteles etiam dicit, in libro de Somn. et Vigil., quod Democritus posuit cognitionem fieri per idola et defluxiones. Et huius positionis ratio fuit, quia tam ipse Democritus quam alii antiqui naturales non ponebant intellectum differre a sensu, ut Aristoteles dicit in libro de Anima. Et ideo, quia sensus immutatur a sensibili, arbitrabantur omnem nostram cognitionem fieri per solam immutationem a sensibilibus. Quam quidem immutationem Democritus asserebat fieri per imaginum defluxiones. |
Antwort: Hinsichtlich dieser Frage gab es drei Meinungen unter den Philosophen. Demokrit nämlich behauptete, dass es keine andere Ursache für jede unsere Erkenntnis gibt; nur von den Körpern, an die wir denken, kommen und treten Bilder in unsere Seelen ein, wie Augustinus in seinem Brief an Dioscorus (Epist. CXVIII, 4) sagt. Und auch Aristoteles sagt im Buch Über Schlafen und Wachen (Div. somn. II, 464a5), dass Demokrit behauptete, die Erkenntnis erfolge durch Bilder und Ausfließen. Und der Grund für diese Meinung war, dass so wie sowohl Demokrit selbst als auch die antiken Naturphilosophen behaupteten, der Verstand unterscheide sich nicht von der Sinneswahrnehmung, was Aristoteles im Buch Über die Seele (De an. III 3, 427a17) sagt. Und deshalb, weil der Sinn vom Sinnlichen verändert wird, glaubten sie, alle unsere Erkenntnis entstehe allein durch eine Veränderung von den Sinnen her. Diese Veränderung geschehe, so behauptete Demokrit, durch das Ausfließen von Bildern. |
Plato vero e contrario posuit intellectum differre a sensu; et intellectum quidem esse virtutem immaterialem organo corporeo non utentem in suo actu. Et quia incorporeum non potest immutari a corporeo, posuit quod cognitio intellectualis non fit per immutationem intellectus a sensibilibus, sed per participationem formarum intelligibilium separatarum, ut dictum est. Sensum etiam posuit virtutem quandam per se operantem. Unde nec ipse sensus, cum sit quaedam vis spiritualis, immutatur a sensibilibus, sed organa sensuum a sensibilibus immutantur, ex qua immutatione anima quodammodo excitatur ut in se species sensibilium formet. Et hanc opinionem tangere videtur Augustinus, XII super Gen. ad Litt., ubi dicit quod corpus non sentit, sed anima per corpus, quo velut nuntio utitur ad formandum in seipsa quod extrinsecus nuntiatur. Sic igitur secundum Platonis opinionem, neque intellectualis cognitio a sensibili procedit, neque etiam sensibilis totaliter a sensibilibus rebus; sed sensibilia excitant animam sensibilem ad sentiendum, et similiter sensus excitant animam intellectivam ad intelligendum. |
Platon aber behauptete im Gegenteil, dass sich der Verstand vom Sinn unterscheide und dass der Verstand eine immaterielle Kraft sei, die kein körperliches Organ bei ihrer Tätigkeit nutze. Und weil Unkörperliches von Körperlichem nicht verändert werden kann, behauptete er, Verstandeserkenntnis entstehe nicht durch eine Veränderung des Verstandes vom Sinnliche her, sondern durch Teilhabe an abgetrennten Verstandesformen, wie gesagt worden (aa4,5) ist. Er behauptete außerdem, der Sinn sei eine gewisse Kraft, die aus sich heraus tätig sei. Daher wird auch nicht der Sinn selbst vom Sinnlichen verändert, weil er gewissermaßen eine geistige Kraft sei, sondern die Organe der Sinne werden vom Sinnlichen verändert, durch deren Veränderung die Seele auf eine gewisse Weise angeregt wird, in sich die Sinnenbilder zu formen. Und diese Meinung scheint Augustinus im zwölften Buch Über den Wortlaut der Genesis (De Gen. ad litt. XII, 24) anzureißen, wo er sagt, dass der Körper nicht sinnlich wahrnehme, sondern die Seele durch den Körper, den sie gleichsam als einen Boten nutzt, um in sich zu formen, was von außen her gemeldet wird. So geht also gemäß der Meinung Platons weder die Verstandeserkenntnis aus den Sinnen hervor noch selbst die Sinneswahrnehmung ganz aus den sinnlichen Dingen, sondern das Sinnliche regt die Sinnenseele zur sinnlichen Wahrnehmung an und gleichermaßen regen die Sinne die Verstandesseele zum Verstehen an. |
Aristoteles autem media via processit. Posuit enim cum Platone intellectum differre a sensu. Sed sensum posuit propriam operationem non habere sine communicatione corporis; ita quod sentire non sit actus animae tantum, sed coniuncti. Et similiter posuit de omnibus operationibus sensitivae partis. Quia igitur non est inconveniens quod sensibilia quae sunt extra animam, causent aliquid in coniunctum, in hoc Aristoteles cum Democrito concordavit, quod operationes sensitivae partis causentur per impressionem sensibilium in sensum, non per modum defluxionis, ut Democritus posuit, sed per quandam operationem. Nam et Democritus omnem actionem fieri posuit per influxionem atomorum, ut patet in I de Generat. Intellectum vero posuit Aristoteles habere operationem absque communicatione corporis. Nihil autem corporeum imprimere potest in rem incorpoream. Et ideo ad causandam intellectualem operationem, secundum Aristotelem, non sufficit sola impressio sensibilium corporum, sed requiritur aliquid nobilius, quia agens est honorabilius patiente, ut ipse dicit. Non tamen ita quod intellectualis operatio causetur in nobis ex sola impressione aliquarum rerum superiorum, ut Plato posuit, sed illud superius et nobilius agens quod vocat intellectum agentem, de quo iam supra diximus, facit phantasmata a sensibus accepta intelligibilia in actu, per modum abstractionis cuiusdam. |
Aristoteles aber beschritt einen mittleren Weg. Mit Platon nahm er an (De an. III 3, 427b6), dass sich der Verstand vom Sinn unterscheide. Aber er behauptete, der Sinn keine eigene Tätigkeit ohne die Vermittlung des Körpers, sodass sinnliches Wahrnehmen nicht nur eine Tätigkeit der Seele sei, sondern des Verbundenen. Und das nahm er in gleicher Weise hinsichtlich aller Tätigkeiten des sinnlichen Seelenteils an. Weil es also nicht unzutreffend ist, dass das Sinnliche, das außerhalb der Seele ist, in dem Verbundenen etwas verursacht, stimmt Aristoteles mit Demokrit darin überein, dass die Tätigkeiten des sinnlichen Teils durch die Einprägung des Sinnlichen im Sinn bewirkt wird, und zwar nicht auf die Weise des Ausfließens, wie Demokrit behauptete, sondern durch eine gewisse Tätigkeit. Denn Demokrit nahm auch an, jede Tätigkeit erfolge durch ein Einfließen der Atome, was aus dem ersten Buch Über das Entstehen (Gen. corr. I, 8, 324b25) hervorgeht. Aristoteles (De an. III 4, 429a24) nahm dagegen an, der Verstand besitze eine Tätigkeit unabhängig von der Vermittlung durch den Körper. Nun kann sich nichts Körperliches in ein körperliches Ding einprägen. Und daher genügt zur Verursachung einer Verstandestätigkeit nicht allein die Einprägung der sinnlichen Körper, sondern es bedarf etwas Vorzüglicheren, weil das Tätige vorzüglicher ist als das erleidende, wie er selbst (De an. III 5, 430a18) sagt. Doch nicht so, dass die Verstandestätigkeit in uns allein durch die Einprägung von irgendwelchen höheren Dingen verursacht würden, wie es Platon behauptete, sondern jenes vorzüglichere und höhere Tätige, das er den tätigen Verstand nennt, von dem wir bereits (q79aa3,4) gesprochen haben, mache die Vorstellungsbilder, die von den Dingen empfangen worden sind, zu in Wirklichkeit Verstandenem nach Art einer gewissen Abstraktion. |
Secundum hoc ergo, ex parte phantasmatum intellectualis operatio a sensu causatur. Sed quia phantasmata non sufficiunt immutare intellectum possibilem, sed oportet quod fiant intelligibilia actu per intellectum agentem, non potest dici quod sensibilis cognitio sit totalis et perfecta causa intellectualis cognitionis, sed magis quodammodo est materia causae. |
Demgemäß also wird von Seiten der Vorstellungsbilder die Verstandestätigkeit von der Sinneswahrnehmung verursacht. Weil aber die Vorstellungsbilder nicht ausreichen, den möglichen Verstand zu verändern, sondern zu wirklich Verstandenem durch den tätigen Verstand gemacht werden müssen, kann man nicht sagen, die sinnliche Erkenntnis sei die gesamte und vollkommene Ursache der Verstandeserkenntnis, sondern eher dass sie gewissermaßen die Materie der Ursache ist. |
Ad primum ergo dicendum quod per verba illa Augustini datur intelligi quod veritas non sit totaliter a sensibus expectanda. Requiritur enim lumen intellectus agentis, per quod immutabiliter veritatem in rebus mutabilibus cognoscamus, et discernamus ipsas res a similitudinibus rerum. |
Zu 1: Jene Worte des Augustinus geben zu verstehen, dass die Wahrheit nicht gänzlich von den Sinnen zu erwarten ist. Denn das Licht des tätigen Verstandes ist erforderlich, womit wir auf unabänderliche Weise die Wahrheit in den veränderbaren Dingen erkennen und die Dinge selbst von Ähnlichkeiten zu diesen Dingen unterscheiden können. |
Ad secundum dicendum quod Augustinus ibi non loquitur de intellectuali cognitione, sed de imaginaria. Et quia, secundum Platonis opinionem, vis imaginaria habet operationem quae est animae solius; eadem ratione usus est Augustinus ad ostendendum quod corpora non imprimunt suas similitudines in vim imaginariam, sed hoc facit ipsa anima, qua utitur Aristoteles ad probandum intellectum agentem esse aliquid separatum, quia scilicet agens est honorabilius patiente. Et procul dubio oportet, secundum hanc positionem, in vi imaginativa ponere non solum potentiam passivam, sed etiam activam. Sed si ponamus, secundum opinionem Aristotelis, quod actio virtutis imaginativae sit coniuncti, nulla sequitur difficultas, quia corpus sensibile est nobilius organo animalis, secundum hoc quod comparatur ad ipsum ut ens in actu ad ens in potentia, sicut coloratum in actu ad pupillam, quae colorata est in potentia. Posset tamen dici quod, quamvis prima immutatio virtutis imaginariae sit per motum sensibilium, quia phantasia est motus factus secundum sensum, ut dicitur in libro de Anima; tamen est quaedam operatio animae in homine quae dividendo et componendo format diversas rerum imagines, etiam quae non sunt a sensibus acceptae. Et quantum ad hoc possunt accipi verba Augustini. |
Zu 2: Augustinus spricht dort nicht von der Verstandeserkenntnis, sondern von der Erkenntnis der Vorstellungskraft. Und da die Vorstellungskraft gemäß der Meinung Platons eine Tätigkeit besitzt, die allein der Seele gehört, nutzte Augustinus dasselbe Argument, um zu zeigen, dass die Körper ihre Ähnlichkeiten nicht in die Vorstellungskraft einprägen, sondern dass die Seele selbst dies tut. Dieses Argument nutzt Aristoteles (De an. III 5, 430a18), um zu zeigen, dass der tätige Verstand etwas abgetrenntes ist. Denn bekanntlich ist das Tätige vorzüglicher als das Leidende. Und gemäß dieser Meinung muss man in der Vorstellungskraft zweifellos nicht nur ein passives Vermögen annehmen, sondern auch ein aktives. Doch wenn wir gemäß Aristoteles’ Meinung (De an. I 1, 403a5) annehmen, dass die Tätigkeit der Vorstellungskraft zum Verbundenen gehört, ergibt sich keine Schwierigkeit. Denn der sinnliche Körper ist vornehmer als ein Organ des Lebewesens, insofern er sich zu ihm verhält wie das in Wirklichkeit Seiende zum in Möglichkeit Seienden, so wie sich das in Wirklichkeit Gefärbte zur Pupille verhält, die in Möglichkeit gefärbt ist. Es ließe sich jedoch sagen, dass, obwohl die erste Veränderung der Vorstellungskraft durch die Bewegung der sinnlichen Dinge geschieht, da die Vorstellungskraft eine Bewegung ist, die gemäß dem Sinn erfolgt, wie es im Buch Über die Seele (De an. III 3, 429a1) heißt, es dennoch eine gewisse Tätigkeit der Seele im Menschen gibt, die durch Trennung und Zusammensetzung die unterschiedlichen Bilder der Dinge formt, sogar die, die nicht von den Sinnen empfangen wurden. Und in diesem Sinne können die Worte des Augustinus verstanden werden. |
Ad tertium dicendum quod sensitiva cognitio non est tota causa intellectualis cognitionis. Et ideo non est mirum si intellectualis cognitio ultra sensitivam se extendit. |
Zu 3: Die sinnliche Erkenntnis ist nicht die vollständige Ursache der Verstandeserkenntnis. Und darum ist es nicht verwunderlich, wenn sich die Verstandeserkenntnis über die sinnliche Erkenntnis hinaus erstreckt. |
Articulus 7Utrum intellectus possit actu intelligere per species intelligibiles quas penes se habet, convertendo se ad phantasmata |
Artikel 7Kann der Verstand in Wirklichkeit durch die Verstandesbilder verstehen, die er bei sich hat, ohne dass er sich zu den Vorstellungsbildern hinwenden muss? |
Ad septimum sic proceditur. Videtur quod intellectus possit actu intelligere per species intelligibiles quas penes se habet, non convertendo se ad phantasmata. Intellectus enim fit in actu per speciem intelligibilem qua informatur. Sed intellectum esse in actu, est ipsum intelligere. Ergo species intelligibiles sufficiunt ad hoc quod intellectus actu intelligat, absque hoc quod ad phantasmata se convertat. |
1. Es scheint so, dass der Verstand durch Verstandesbilder, die er bei sich hat, in Wirklichkeit verstehen kann, ohne dass er sich zu den Vorstellungsbildern hinwenden muss. Denn der Verstand geht durch ein Verstandesbild in die Wirklichkeit über, durch das er beformt wird. Dass der Verstand aber in Wirklichkeit ist, ist das Verstehen selbst. Folglich genügen die Verstandesbilder dazu, dass der Verstand in Wirklichkeit versteht, ohne dass er sich zu den Vorstellungsbildern hinwendet. |
Praeterea, magis dependet imaginatio a sensu, quam intellectus ab imaginatione. Sed imaginatio potest imaginari actu, absentibus sensibilibus. Ergo multo magis intellectus potest intelligere actu, non convertendo se ad phantasmata. |
2. Eher noch hängt die Vorstellungskraft von der Sinneswahrnehmung ab als der Verstand von der Vorstellungskraft. Aber die Vorstellungskraft kann etwas in Wirklichkeit vorstellen, auch wenn sinnliche Dinge fehlen. Folglich kann der Verstand umso mehr in Wirklichkeit verstehen, ohne sich zu den Vorstellungsbildern hinwenden zu müssen. |
Praeterea, incorporalium non sunt aliqua phantasmata, quia imaginatio tempus et continuum non transcendit. Si ergo intellectus noster non posset aliquid intelligere in actu nisi converteretur ad phantasmata, sequeretur quod non posset intelligere incorporeum aliquid. Quod patet esse falsum, intelligimus enim veritatem ipsam, et Deum et angelos. |
3. Für Unkörperliches gibt es keine Vorstellungsbilder. Denn die Vorstellungskraft überschreitet weder Zeit noch Raum. Wenn unser Verstand also nichts in Wirklichkeit verstehen könnte, sofern er sich nicht zu den Vorstellungsbildern hinwendet, würde daraus folgen, dass er nichts Unkörperliches erkennen könnte. Das ist offensichtlich falsch ist: Wir verstehen nämlich die Wahrheit selbst und Gott und die Engel. |
Sed contra est quod philosophus dicit, in III de Anima, quod nihil sine phantasmate intelligit anima. |
Dagegen: Aristoteles sagt im dritten Buch Über die Seele (De an. III 7, 431a16), die Seele verstehe nichts ohne Vorstellungsbilder. |
Respondeo dicendum quod impossibile est intellectum nostrum, secundum praesentis vitae statum, quo passibili corpori coniungitur, aliquid intelligere in actu, nisi convertendo se ad phantasmata. Et hoc duobus indiciis apparet. Primo quidem quia, cum intellectus sit vis quaedam non utens corporali organo, nullo modo impediretur in suo actu per laesionem alicuius corporalis organi, si non requireretur ad eius actum actus alicuius potentiae utentis organo corporali. Utuntur autem organo corporali sensus et imaginatio et aliae vires pertinentes ad partem sensitivam. Unde manifestum est quod ad hoc quod intellectus actu intelligat, non solum accipiendo scientiam de novo, sed etiam utendo scientia iam acquisita, requiritur actus imaginationis et ceterarum virtutum. Videmus enim quod, impedito actu virtutis imaginativae per laesionem organi, ut in phreneticis; et similiter impedito actu memorativae virtutis, ut in lethargicis; impeditur homo ab intelligendo in actu etiam ea quorum scientiam praeaccepit. Secundo, quia hoc quilibet in seipso experiri potest, quod quando aliquis conatur aliquid intelligere, format aliqua phantasmata sibi per modum exemplorum, in quibus quasi inspiciat quod intelligere studet. Et inde est etiam quod quando alium volumus facere aliquid intelligere, proponimus ei exempla, ex quibus sibi phantasmata formare possit ad intelligendum. |
Antwort: Es ist unmöglich, dass unser Verstand im Zustand des gegenwärtigen Lebens, wo er mit dem leidensfähigen Körper verbunden ist, irgendetwas in Wirklichkeit versteht, ohne sich zu den Vorstellungsbildern hinwenden zu müssen. Und das wird aus zwei Gesichtspunkten offensichtlich. Erstens nämlich, da der Verstand eine gewisse Kraft ist, die kein körperliches Organ gebraucht, würde er auf keine Weise in seiner Tätigkeit durch die Verletzung eines körperliches Organes behindert, wenn nicht die Tätigkeit irgendeines Vermögens erforderlich wäre, das ein körperliches Organ benutzt. Die Sinne und die Vorstellungskraft und andere Kräfte, die zum sinnlichen Seelenteil gehören, gebrauchen aber ein körperliches Organ. Daher ist offensichtlich, dass dazu, dass der Verstand in Wirklichkeit versteht, und zwar nicht nur wenn er ein Wissen von etwas Neuem empfängt, sondern auch wenn er bereits erworbenes Wissen gebraucht, die Tätigkeit der Vorstellungskraft und anderer Kräfte erforderlich ist. Wir sehen nämlich, wenn die Tätigkeit der Vorstellungskraft durch die Verletzung eines Organs eingeschränkt ist, wie etwa bei Wahnsinnigen, und in gleicher Weise, wenn die Tätigkeit der Gedächtniskraft beeinträchtigt ist, wie bei den Lethargischen, der Mensch sogar daran gehindert das in Wirklichkeit zu verstehen, dessen Wissen er bereits zuvor erfasst hat. Zweitens kann jeder an sich selbst erfahren, dass, wenn jemand versucht, etwas zu verstehen, er ein Vorstellungsbild in sich nach Art von Beispielen formt, in denen er gleichsam erschaut, was er sich zu verstehen bemüht. Und daher ist es auch so, dass wir, wenn wir einen anderen etwas verstehen machen wollen, ihm Beispiele vorsetzen, aus denen er für sich Vorstellungsbilder formen kann, um zu verstehen. |
Huius autem ratio est, quia potentia cognoscitiva proportionatur cognoscibili. Unde intellectus angelici, qui est totaliter a corpore separatus, obiectum proprium est substantia intelligibilis a corpore separata; et per huiusmodi intelligibilia materialia cognoscit. Intellectus autem humani, qui est coniunctus corpori, proprium obiectum est quidditas sive natura in materia corporali existens; et per huiusmodi naturas visibilium rerum etiam in invisibilium rerum aliqualem cognitionem ascendit. De ratione autem huius naturae est, quod in aliquo individuo existat, quod non est absque materia corporali, sicut de ratione naturae lapidis est quod sit in hoc lapide, et de ratione naturae equi quod sit in hoc equo, et sic de aliis. Unde natura lapidis, vel cuiuscumque materialis rei, cognosci non potest complete et vere, nisi secundum quod cognoscitur ut in particulari existens. Particulare autem apprehendimus per sensum et imaginationem. Et ideo necesse est ad hoc quod intellectus actu intelligat suum obiectum proprium, quod convertat se ad phantasmata, ut speculetur naturam universalem in particulari existentem. Si autem proprium obiectum intellectus nostri esset forma separata; vel si naturae rerum sensibilium subsisterent non in particularibus, secundum Platonicos; non oporteret quod intellectus noster semper intelligendo converteret se ad phantasmata. |
Der Grund dafür aber ist, dass das Erkenntnisvermögen dem Erkennbaren angemessen ist. Deshalb ist der eigentümliche Gegenstand des Verstandes des Engels, der vollständig vom Körper abgetrennt ist, die erkennbare und vom Körper abgetrennte Substanz. Und durch solche verstehbare Dinge erkennt er Materielles. Der eigentümliche Gegenstand des menschlichen Verstandes, der mit dem Körper verbunden ist, ist aber die Washeit bzw. Natur, die in der körperlichen Materie existiert. Und durch solche Naturen sinnlicher Dinge steigt er auch zu einer Art von Erkenntnis der unsichtbaren Dinge auf. Es gehört nun zum Wesen dieser Natur, dass sie in einem Individuum existiert, das nicht ohne körperliche Materie ist, so wie es zum Wesen der Natur des Steines gehört, dass er in diesem Stein ist, und zum Wesen der Natur des Pferdes, dass es in diesem Pferd ist, und so auch in Bezug auf anderes. Daher kann die Natur des Steines oder irgendeines materiellen Dinges nicht vollständig und wahrhaft erkannt werden, es sei denn sie wird als in einem Einzelnen existierend erkannt. Einzelnes erkennen wir aber durch die Sinneswahrnehmung und Vorstellungskraft. Und deshalb ist es dazu, dass der Verstand seinen eigentümlichen Gegenstand in Wirklichkeit erkennt, notwendig, dass er sich zu den Vorstellungsbildern hinwendet, um die allgemeine Natur zu betrachten, die im Einzelnen existiert. Wenn aber der eigentümliche Gegenstand unseres Verstandes eine abgetrennte Form wäre oder wenn die Naturen der sinnlichen Dinge nicht im Einzelnen subsistieren würden, wie gemäß den Platonikern, dann müsste sich unser Verstand, wann immer er versteht, nicht zu den Vorstellungsbildern hinwenden. |
Ad primum ergo dicendum quod species conservatae in intellectu possibili, in eo existunt habitualiter quando actu non intelligit, sicut supra dictum est. Unde ad hoc quod intelligamus in actu, non sufficit ipsa conservatio specierum; sed oportet quod eis utamur secundum quod convenit rebus quarum sunt species, quae sunt naturae in particularibus existentes. |
Zu 1: Die Bilder, die im möglichen Verstand aufbewahrt werden, existieren habituell in ihm, wenn er nicht in Wirklichkeit versteht, wie bereits ausgeführt (q79a6). Deshalb genügt keine Aufbewahrung der Bilder, damit wir in Wirklichkeit verstehen, sondern wir müssen sie in einer Art gebrauchen, die den Dingen entspricht, deren Erkenntnisbilder sie sind und die Naturen sind, die im Einzelnen existieren. |
Ad secundum dicendum quod etiam ipsum phantasma est similitudo rei particularis, unde non indiget imaginatio aliqua alia similitudine particularis, sicut indiget intellectus. |
Zu 2: Sogar das Vorstellungsbild selbst ist eine Ähnlichkeit zum einzelnen Ding. Deshalb benötigt die Vorstellungskraft keine andere Ähnlichkeit zu einem einzelnen Ding, wie sie der Verstand benötigt. |
Ad tertium dicendum quod incorporea, quorum non sunt phantasmata, cognoscuntur a nobis per comparationem ad corpora sensibilia, quorum sunt phantasmata. Sicut veritatem intelligimus ex consideratione rei circa quam veritatem speculamur; Deum autem, ut Dionysius dicit, cognoscimus ut causam, et per excessum, et per remotionem; alias etiam incorporeas substantias, in statu praesentis vitae, cognoscere non possumus nisi per remotionem, vel aliquam comparationem ad corporalia. Et ideo cum de huiusmodi aliquid intelligimus, necesse habemus converti ad phantasmata corporum, licet ipsorum non sint phantasmata. |
Zu 3: Unkörperliches, von dem es keine Vorstellungsbilder gibt, wird von uns durch den Vergleich mit sinnlichen Körpern erkannt, deren Vorstellungsbilder sie sind. Etwa verstehen wir die Wahrheit durch die Betrachtung des Dinges, worüber wir die Wahrheit erforschen. Gott aber, wie Dionysius (De Div. Nom. I, 5) sagt, erkennen wir als Ursache, durch einen Überschuss und durch Beseitigung. Auch andere unkörperliche Substanzen können wir im Zustand des gegenwärtigen Lebens nur durch Beseitigung oder einen Vergleich zu körperlichen Dinge erkennen. Und deshalb, wenn wir solches verstehen, müssen wir uns zu den Vorstellungsbildern der Körper hinwenden, auch wenn es keine Vorstellungsbilder von ihnen selbst gibt. |
Articulus 8Utrum iudicium intellectus impediatur per ligamentum sensus |
Artikel 8Wird das Urteil des Verstandes durch die Beeinträchtigung des Sinnes behindert? |
Ad octavum sic proceditur. Videtur quod iudicium intellectus non impediatur per ligamentum sensus. Superius enim non dependet ab inferiori. Sed iudicium intellectus est supra sensum. Ergo iudicium intellectus non impeditur per ligamentum sensus. |
1. Es scheint so, dass das Urteil des Verstandes durch die Beeinträchtigung des Sinnes nicht behindert wird. Das Höhere hängt nämlich nicht vom Niedrigeren ab. Das Urteil des Verstandes steht aber über dem Sinn. Folglich wird das Urteil des Verstandes durch die Beeinträchtigung des Sinnes nicht behindert. |
Praeterea, syllogizare est actus intellectus. In somno autem ligatur sensus, ut dicitur in libro de Somn. et Vig.; contingit tamen quandoque quod aliquis dormiens syllogizat. Ergo non impeditur iudicium intellectus per ligamentum sensus. |
2. Schlussfolgern ist eine Tätigkeit des Verstandes. Im Traum aber wird der Sinn beeinträchtigt, wie es im Buch Über Schlafen und Wachen (Somn. I, 454b13) heißt. Es kommt dennoch zuweilen vor, dass jemand im Schlaf schlussfolgert. Also wird das Urteil des Verstandes nicht durch die Beeinträchtigung des Sinnes behindert. |
Sed contra est quod in dormiendo ea quae contra licitos mores contingunt, non imputantur ad peccatum; ut Augustinus in XII super Gen. ad Litt. dicit. Hoc autem non esset si homo in dormiendo liberum usum rationis et intellectus haberet. Ergo impeditur rationis usus per ligamentum sensus. |
Dagegen: Was im Schlaf gegen die erlaubten Sitten verstößt, zählt man nicht zur Sünde, wie Augustinus im zwölften Buch Über den Wortlaut der Genesis (Gen. ad litt. XII, 15) sagt. Das aber wäre nicht der Fall, wenn der Mensch im Schlaf einen freien Gebrauch von seiner Vernunft und seines Verstandes hätte. Also wird der Gebrach der Vernunft durch die Beeinträchtigung des Sinnes behindert. |
Respondeo dicendum quod, sicut dictum est, proprium obiectum intellectui nostro proportionatum est natura rei sensibilis. Iudicium autem perfectum de re aliqua dari non potest, nisi ea omnia quae ad rem pertinent cognoscantur, et praecipue si ignoretur id quod est terminus et finis iudicii. Dicit autem philosophus, in III de Caelo, quod sicut finis factivae scientiae est opus, ita naturalis scientiae finis est quod videtur principaliter secundum sensum, faber enim non quaerit cognitionem cultelli nisi propter opus, ut operetur hunc particularem cultellum; et similiter naturalis non quaerit cognoscere naturam lapidis et equi, nisi ut sciat rationes eorum quae videntur secundum sensum. Manifestum est autem quod non posset esse perfectum iudicium fabri de cultello, si opus ignoraret, et similiter non potest esse perfectum iudicium scientiae naturalis de rebus naturalibus, si sensibilia ignorentur. Omnia autem quae in praesenti statu intelligimus, cognoscuntur a nobis per comparationem ad res sensibiles naturales. Unde impossibile est quod sit in nobis iudicium intellectus perfectum, cum ligamento sensus, per quem res sensibiles cognoscimus. |
Antwort: Wie gesagt (a7) entspricht das unserem Verstand eigentümliche Objekt der Natur eines sinnlichen Dinges. Ein vollkommenes Urteil über irgendein Ding kann es nicht geben, außer wenn alles, was zum Ding gehört, erkannt wird, und insbesondere wenn das, was das Ende und das Ziel des Urteils ist, nicht bekannt ist. Der Philosoph sagt aber im dritten Buch Über den Himmel (Cael. III 7, 306a16), wie das Ziel der herstellenden Wissenschaften das Werk ist, so ist das Ziel der Naturwissenschaft das, was gemäß dem Sinn vorzüglich wahrgenommen wird, der Handwerker sucht nämlich nur Wissen über das Messer wegen des Werkes, um dieses bestimmte Messer herzustellen. Und in gleicher Weise sucht der Naturforscher die Natur des Steines und des Pferdes nur zu erkennen, um das Wesen von dem zu wissen, was durch den Sinn wahrgenommen wird. Offensichtlich aber könnte es kein vollkommenes Urteil des Handwerkers über das Messer geben, wenn er das Werk nicht kennen würde, und in gleicher Weise könnte es kein vollkommenes Urteil der Naturwissenschaft über die natürlichen Dinge geben, wenn das Sinnliche nicht bekannt ist. Alles aber, was wir im gegenwärtigen Zustand verstehen, wird von uns durch einen Vergleich mit sinnlich wahrnehmbaren natürlichen Dingen erkannt. Daher ist es unmöglich, dass es in uns ein vollkommenes Urteil des Verstandes bei Beeinträchtigung des Sinnes gibt, durch den wir sinnliche Dinge erkennen. |
Ad primum ergo dicendum quod, quamvis intellectus sit superior sensu, accipit tamen aliquo modo a sensu, et eius obiecta prima et principalia in sensibilibus fundantur. Et ideo necesse est quod impediatur iudicium intellectus ex ligamento sensus. |
Zu 1: Auch wenn der Verstand über dem Sinn steht, empfängt er doch auf irgendeine Weise vom Sinn und seine ersten und vorzüglichsten Gegenstände gründen auf dem Sinnlichen. Und deshalb ist es notwendig, dass das Urteil unseres Verstandes aufgrund der Beeinträchtigung des Sinnes behindert wird. |
Ad secundum dicendum quod sensus ligatur in dormientibus propter evaporationes quasdam et fumositates resolutas, ut dicitur in libro de Somn. et Vig. Et ideo secundum dispositionem huiusmodi evaporationum, contingit esse ligamentum sensus maius vel minus. Quando enim multus fuerit motus vaporum, ligatur non solum sensus, sed etiam imaginatio, ita ut nulla appareant phantasmata; sicut praecipue accidit cum aliquis incipit dormire post multum cibum et potum. Si vero motus vaporum aliquantulum fuerit remissior, apparent phantasmata, sed distorta et inordinata; sicut accidit in febricitantibus. Si vero adhuc magis motus sedetur, apparent phantasmata ordinata; sicut maxime solet contingere in fine dormitionis, et in hominibus sobriis et habentibus fortem imaginationem. Si autem motus vaporum fuerit modicus, non solum imaginatio remanet libera, sed etiam ipse sensus communis ex parte solvitur; ita quod homo iudicat interdum in dormiendo ea quae videt somnia esse, quasi diiudicans inter res et rerum similitudines. Sed tamen ex aliqua parte remanet sensus communis ligatus; et ideo, licet aliquas similitudines discernat a rebus, tamen semper in aliquibus decipitur. Sic igitur per modum quo sensus solvitur et imaginatio in dormiendo, liberatur et iudicium intellectus, non tamen ex toto. Unde illi qui dormiendo syllogizant, cum excitantur, semper recognoscunt se in aliquo defecisse. |
Zu 2: Der Sinn wird bei den Schlafenden wegen gewissen freigegebenen Dämpfen und Dünsten beeinträchtigt, wie es im Buch Über Schlafen und Wachen (Somn. III, 456b17) heißt. Und deshalb geschieht es gemäß der Beschaffenheit von solchen Dämpfen, dass die eine größere oder kleinere Beeinträchtigung der Sinne besteht. Wenn es nämlich Bewegung der Dämpfe stark ist, wird nicht nur der Sinn beeinträchtigt, sondern auch die Vorstellungskraft, sodass keine Vorstellungsbilder erscheinen. So ereignet es sich vor allem, wenn jemand nach reichlichem Essen und Trinken zu schlafen anfängt. Wenn aber die Bewegung der Dämpfe ein wenig geringer ist, erscheinen Vorstellungsbilder, aber durcheinander und ungeordnet, wie es bei den Fieberkranken auftritt. Wenn aber die Bewegung noch weiter beruhigt wird, erscheinen geordnete Vorstellungsbilder, wie es am meisten am Ende des Schlafes zu geschehen pflegt und bei nüchternen Menschen und solchen, die eine starke Vorstellungskraft haben. Wenn aber die Bewegung der Dämpfe mäßig ist, bleibt die Vorstellungskraft nicht nur frei, sondern auch selbst der Gemeinsinn wird zum Teil entfesselt, sodass der Mensch manchmal beim Schlafen urteilt, dass das, was er sieht, Träume sind, gleich als wenn er zwischen Dingen und den Ähnlichkeiten der Dinge unterscheidet. Aber dennoch bleibt der Gemeinsinn zum Teil auch gebunden und daher, mag er auch irgendwelche Ähnlichkeiten von den Dingen unterscheiden, wird er dennoch stets von manchen [Ähnlichkeiten] getäuscht. So also wird durch die Weise, durch die der Sinn und die Vorstellungskraft im Schlaf entfesselt werden, auch das Urteil des Verstandes befreit, wenn auch nicht vollständig. Deshalb bemerken diejenigen, die im Traum schlussfolgern, wenn sie geweckt werden, immer, dass sie sich irgendwo getäuscht haben. |
Schnellnavigation
-
A.0
A.1
Utrum sit necessarium, praeter philosophicas disciplinas, aliam doctrinam haberi
A.2
Utrum sacra doctrina sit scientia
A.3
Utrum sacra doctrina sit una scientia
A.4
Utrum sacra doctrina sit scientia practica
A.5
Utrum sacra doctrina sit dignior aliis scientiis
A.6
Utrum haec doctrina sit sapientia
A.7
Utrum Deus sit subiectum huius scientiae
A.8
Utrum haec doctrina sit argumentativa
A.9
Utrum sacra Scriptura debeat uti metaphoris
A.10
Utrum sacra Scriptura sub una littera habeat plures sensus
-
A.0
A.1
Utrum Deus sit corpus
A.2
Utrum in Deo sit compositio formae et materiae
A.3
Utrum sit idem Deus quod sua essentia vel natura
A.4
Utrum in Deo sit idem essentia et esse
A.5
Utrum Deus sit in genere aliquo
A.6
Utrum in Deo sint aliqua accidentia
A.7
Utrum Deus sit omnino simplex
A.8
Utrum Deus in compositionem aliorum veniat
-
A.0
A.1
Utrum bonum differat secundum rem ab ente
A.2
Utrum bonum secundum rationem sit prius quam ens
A.3
Utrum omne ens sit bonum
A.4
Utrum bonum habeat rationem causae finalis, sed magis aliarum
A.5
Utrum ratio boni consistat in modo, specie, et ordine
A.6
Utrum convenienter dividatur bonum per honestum, utile, et delectabile
-
A.0
A.1
Utrum sit conveniens definitio aeternitatis: aeternitas est interminabilis vitae tota simul et perfecta possessio
A.2
Utrum Deus sit aeternus
A.3
Utrum esse aeternum sit soli Deo proprium
A.4
Utrum aeternitas sit aliud a tempore
A.5
Utrum aevum sit aliud a tempore
A.6
Utrum sit tantum unum aevum
-
A.0
A.1
Utrum aliquis intellectus creatus possit Deum per essentiam videre
A.2
Utrum essentia Dei ab intellectu creato per aliquam similitudinem videatur
A.3
Utrum essentia Dei videri possit oculo corporali
A.4
Utrum aliquis intellectus creatus per sua naturalia divinam essentiam videre possit
A.5
Utrum intellectus creatus ad videndum essentiam Dei aliquo lumine creato indigeat
A.6
Utrum videntium essentiam Dei unus alio perfectius videat
A.7
Utrum videntes Deum per essentiam ipsum comprehendant
A.8
Utrum videntes Deum per essentiam omnia in Deo videant
A.9
Utrum ea quae videntur in Deo, a videntibus divinam essentiam per aliquas similitudines videantur
A.10
Utrum videntes Deum per essentiam simul videant omnia quae in ipso vident
A.11
Utrum aliquis in hac vita possit Deum per essentiam videre
A.12
Utrum per naturalem rationem Deum in hac vita cognoscere possimus
A.13
Utrum per gratiam habeatur altior cognitio Dei, quam ea quae habetur per naturalem rationem
-
A.0
A.1
Utrum aliquod nomen Deo conveniat
A.2
Utrum aliquod nomen dicatur de Deo substantialiter
A.3
Utrum aliquod nomen dicatur de Deo proprie
A.4
Utrum ista nomina dicta de Deo, sint nomina synonyma
A.5
Utrum ea quae dicuntur de Deo et creaturis, univoce de ipsis dicantur
A.6
Utrum nomina per prius dicantur de creaturis quam de Deo
A.7
Utrum nomina quae important relationem ad creaturas, dicantur de Deo ex tempore
A.8
Utrum hoc nomen Deus sit nomen naturae
A.9
Utrum hoc nomen Deus sit communicabile
A.10
Utrum hoc nomen Deus univoce dicatur de Deo per naturam, et per participationem, et secundum opinionem
A.11
Utrum hoc nomen qui est sit maxime proprium nomen Dei
A.12
Utrum propositiones affirmativae possunt formari de Deo
-
A.0
A.1
Utrum in Deo sit scientia
A.2
Utrum Deus intelligat se
A.3
Utrum Deus comprehendat seipsum
A.4
Utrum ipsum intelligere Dei sit eius substantia
A.5
Utrum Deus cognoscat alia a se
A.6
Utrum Deus cognoscat alia a se propria cognitione
A.7
Utrum scientia Dei sit discursiva
A.8
Utrum scientia Dei sit causa rerum
A.9
Utrum Deus habeat scientiam non entium
A.10
Utrum Deus cognoscat mala
A.11
Utrum Deus cognoscat singularia
A.12
Utrum Deus possit cognoscere infinita
A.13
Utrum scientia Dei sit futurorum contingentium
A.14
Utrum Deus cognoscat enuntiabilia
A.15
Utrum scientia Dei sit variabilis
A.16
Utrum Deus de rebus habeat scientiam speculativam
-
A.0
A.1
Utrum veritas sit tantum in intellectu
A.2
Utrum veritas sit solum in intellectu componente et dividente
A.3
Utrum verum et ens convertantur
A.4
Utrum bonum secundum rationem sit prius quam verum
A.5
Utrum Deus sit veritas
A.6
Utrum una sola sit veritas, secundum quam omnia sunt vera
A.7
Utrum veritas creata sit aeterna
A.8
Utrum veritas sit immutabilis
-
A.0
A.1
Utrum in Deo sit voluntas
A.2
Utrum Deus velit alia a se
A.3
Utrum quidquid Deus vult, ex necessitate velit
A.4
Utrum voluntas Dei sit causa rerum
A.5
Utrum voluntatis divinae sit assignare aliquam causam
A.6
Utrum voluntas Dei semper impleatur
A.7
Utrum voluntas Dei sit mutabilis
A.8
Utrum voluntas Dei rebus volitis necessitatem imponat
A.9
Utrum voluntas Dei sit malorum
A.10
Utrum Deus habeat liberum arbitrium
A.11
Utrum sit distinguenda in Deo voluntas signi
A.12
Utrum convenienter circa divinam voluntatem ponantur quinque signa
-
A.0
A.1
Utrum homines praedestinentur a Deo
A.2
Utrum praedestinatio ponat aliquid in praedestinato
A.3
Utrum Deus aliquod hominem reprobet
A.4
Utrum praedestinati eligantur a Deo
A.5
Utrum praescientia meritorum sit causa praedestinationis
A.6
Utrum praedestinatio sit certa
A.7
Utrum numerus praedestinatorum sit certus
A.8
Utrum praedestinatio possit iuvari precibus sanctorum
-
A.0
A.1
Utrum incompetens sit definitio personae quam Boetius assignat, quae talis est, persona est rationalis naturae individua substantia
A.2
Utrum persona sit idem quod hypostasis, subsistentia et essentia
A.3
Utrum nomen personae sit ponendum in divinis
A.4
Utrum hoc nomen persona non significet relationem, sed substantiam, in divinis
-
A.0
A.1
Utrum in divinis essentia sit idem quod persona
A.2
Utrum sit dicendum tres personas esse unius essentiae
A.3
Utrum nomina essentialia, ut hoc nomen Deus, non praedicentur singulariter de tribus personis, sed pluraliter
A.4
Utrum nomina essentialia concretiva possunt supponere pro persona
A.5
Utrum nomina essentialia in abstracto significata possint supponere pro persona
A.6
Utrum personae possint praedicari de nominibus essentialibus concretis
A.7
Utrum nomina essentialia sint approprianda personis
A.8
Utrum convenienter a sacris doctoribus sint essentialia personis attributa
-
A.0
A.1
Utrum actus notionales sint personis attribuendi
A.2
Utrum actus notionales sint voluntarii
A.3
Utrum actus notionales sint de aliquo
A.4
Utrum in divinis sit potentia respectu actuum notionalium
A.5
Utrum potentia generandi vel spirandi significet relationem, et non essentiam
A.6
Utrum actus notionalis ad plures personas terminari possit
-
A.0
A.1
Utrum aequalitas competat divinis personis
A.2
Utrum persona procedens sit coaeterna suo principio, ut filius patri
A.3
Utrum in divinis personis sit ordo naturae
A.4
Utrum filius sit aequalis patri in magnitudine
A.5
Utrum filius sit in patre, et e converso
A.6
Utrum filius sit aequalis patri secundum potentiam
-
A.0
A.1
Utrum personae divinae conveniat mitti
A.2
Utrum missio possit esse aeterna
A.3
Utrum missio invisibilis divinae personae sit solum secundum donum gratiae gratum facientis
A.4
Utrum etiam patri conveniat mitti
A.5
Utrum filio conveniat invisibiliter mitti
A.6
Utrum missio invisibilis fiat ad omnes qui sunt participes gratiae
A.7
Utrum spiritui sancto conveniat visibiliter mitti
A.8
Utrum aliqua persona divina mittatur nisi ab ea a qua procedit aeternaliter
-
A.0
A.1
Utrum creare sit ex nihilo aliquid facere
A.2
Utrum Deus possit aliquid creare
A.3
Utrum creatio sit aliquid in creatura
A.4
Utrum creari sit proprium compositorum et subsistentium
A.5
Utrum solius Dei sit creare
A.6
Utrum creare sit proprium alicuius personae
A.7
Utrum in creaturis sit necesse inveniri vestigium Trinitatis
A.8
Utrum creatio admisceatur in operibus naturae et artis
-
A.0
A.1
Utrum intellectus angeli quandoque sit in potentia
A.2
Utrum angelus possit simul multa intelligere
A.3
Utrum angelus cognoscat discurrendo
A.4
Utrum angeli intelligant componendo et dividendo
A.5
Utrum in intellectu angeli possit esse falsitas
A.6
Utrum in angelis sit vespertina neque matutina cognitio
A.7
Utrum una sit cognitio vespertina et matutina
-
A.0
A.1
Utrum in angelis sit amor vel dilectio naturalis
A.2
Utrum in angelis sit dilectio electiva
A.3
Utrum angelus diligat seipsum dilectione naturali et electiva
A.4
Utrum unus angelus diligat naturali dilectione alium sicut seipsum
A.5
Utrum angelus naturali dilectione diligat Deum plus quam seipsum
-
A.0
A.1
Utrum angeli fuerint creati beati
A.2
Utrum angelus indiguerit gratia ad hoc quod converteretur in Deum
A.3
Utrum angeli sint creati in gratia
A.4
Utrum angelus beatus suam beatitudinem meruerit
A.5
Utrum angelus statim post unum actum meritorium beatitudinem habuerit
A.6
Utrum angeli sint consecuti gratiam et gloriam secundum quantitatem suorum naturalium
A.7
Utrum in angelis beatis remaneat cognitio et dilectio naturalis
A.8
Utrum angelus beatus peccare possit
A.9
Utrum angeli beati in beatitudine proficere possint
-
A.0
A.1
Utrum malum culpae in angelis esse possit
A.2
Utrum in angelis possit esse solum peccatum superbiae et invidiae
A.3
Utrum Diabolus appetierit esse ut Deus
A.4
Utrum aliqui daemones sint naturaliter mali
A.5
Utrum diabolus in primo instanti suae creationis fuerit malus per culpam propriae voluntatis
A.6
Utrum aliqua mora fuerit inter creationem et lapsum angeli
A.7
Utrum ille angelus qui fuit supremus inter peccantes, fuerit supremus inter omnes
A.8
Utrum peccatum primi angeli peccantis fuit aliis causa peccandi
A.9
Utrum plures peccaverunt de angelis, quam permanserunt
-
A.0
A.1
Utrum intellectivum principium uniatur corpori ut forma
A.2
Utrum intellectivum principium multiplicetur secundum multiplicationem corporum
A.3
Utrum praeter animam intellectivam sint in homine aliae animae per essentiam differentes, scilicet sensitiva et nutritiva
A.4
Utrum in homine sit alia forma praeter animam intellectivam
A.5
Utrum anima intellectiva convenienter tali corpori uniatur
A.6
Utrum anima intellectiva uniatur corpori mediantibus aliquibus dispositionibus accidentalibus
A.7
Utrum anima uniatur corpori animalis mediante aliquo corpore
A.8
Utrum anima sit tota in qualibet parte corporis
-
A.0
A.1
Utrum ipsa essentia animae sit eius potentia
A.2
Utrum sint plures potentiae animae
A.3
Utrum potentiae distinguantur per actus et obiecta
A.4
Utrum in potentiis animae sit ordo
A.5
Utrum omnes potentiae animae sint in anima sicut in subiecto
A.6
Utrum potentiae animae fluant ab eius essentia
A.7
Utrum una potentia animae oriatur ab alia
A.8
Utrum una potentia animae oriatur ab alia
-
A.0
A.1
Utrum intellectus sit aliqua potentia animae, vel sit ipsa eius essentia
A.2
Utrum intellectus sit potentia passiva
A.3
Utrum sit ponere intellectum agentem
A.4
Utrum intellectus agens sit aliquid animae nostrae
A.5
Utrum intellectus agens sit unus in omnibus
A.6
Utrum memoria sit in parte intellectiva animae
A.7
Utrum alia potentia sit memoria intellectiva, et alia intellectus
A.8
Utrum ratio sit alia potentia ab intellectu
A.9
Utrum ratio superior et inferior sint diversae potentiae
A.10
Utrum intelligentia sit alia potentia ab intellectu
A.11
Utrum intellectus speculativus et practicus sint diversae potentiae
A.12
Utrum synderesis sit quaedam specialis potentia ab aliis distincta
A.13
Utrum conscientia sit quaedam potentia
-
A.0
A.1
Utrum anima cognoscat corpora per intellectum
A.2
Utrum anima per essentiam suam corporalia intelligat
A.3
Utrum anima intelligat omnia per species sibi naturaliter inditas
A.4
Utrum species intelligibiles effluant in animam ab aliquibus formis separatis
A.5
Utrum anima intellectiva cognoscat res materiales in rationibus aeternis
A.6
Utrum intellectiva cognitio accipiatur a rebus sensibilibus
A.7
Utrum intellectus possit actu intelligere per species intelligibiles quas penes se habet, convertendo se ad phantasmata
A.8
Utrum iudicium intellectus impediatur per ligamentum sensus
-
A.0
A.1
Utrum intellectus noster intelligat res corporeas et materiales per abstractionem a phantasmatibus
A.2
Utrum species intelligibiles a phantasmatibus abstractae, se habeant ad intellectum nostrum sicut id quod intelligitur
A.3
Utrum magis universalia sint priora in nostra cognitione intellectuali
A.4
Utrum possimus multa simul intelligere
A.5
Utrum intellectus noster intelligat componendo et dividendo
A.6
Utrum intellectus possit esse falsus
A.7
Utrum unam et eandem rem unus alio melius intelligere possit
A.8
Utrum intellectus noster per prius cognoscat indivisibile quam divisibile
-
A.0
A.1
Utrum anima separata nihil omnino intelligere possit
A.2
Utrum anima separata intelligat substantias separatas
A.3
Utrum anima separata intelligat substantias separatas
A.4
Utrum anima separata cognoscat singularia
A.5
Utrum habitus scientiae hic acquisitae remaneat in anima separata
A.6
Utrum actus scientiae hic acquisitae maneat in anima separata
A.7
Utrum actus scientiae hic acquisitae maneat in anima separata
A.8
Utrum animae separatae cognoscant ea quae hic aguntur
-
A.0
A.1
Utrum imago Dei sit in homine
A.2
Utrum imago Dei inveniatur in irrationalibus creaturis
A.3
Utrum angelus sit magis ad imaginem Dei quam homo
A.4
Utrum imago Dei inveniatur in quolibet homine
A.5
Utrum in homine sit imago Dei quantum ad trinitatem divinarum personarum
A.6
Utrum imago Dei sit in homine solum secundum mentem
A.7
Utrum imago Dei inveniatur in anima secundum actus
A.8
Utrum imago divinae trinitatis sit in anima solum per comparationem ad obiectum quod est Deus
A.9
Utrum similitudo ab imagine convenienter distinguatur
-
A.0
A.1
Utrum mundus gubernetur ab aliquo
A.2
Utrum finis gubernationis mundi sit aliquid extra mundum existens
A.3
Utrum mundus gubernetur ab uno
A.4
Utrum effectus gubernationis mundi sit unus tantum, et plures
A.5
Utrum omnia divinae gubernationi subdantur
A.6
Utrum omnia immediate gubernentur a Deo
A.7
Utrum aliquid praeter ordinem divinae gubernationis contingere possit
A.8
Utrum aliquid possit reniti contra ordinem gubernationis divinae
-
A.0
A.1
Utrum Deus possit immediate movere materiam ad formam
A.2
Utrum Deus possit immediate movere aliquod corpus
A.3
Utrum Deus moveat immediate intellectum creatum
A.4
Utrum Deus possit movere voluntatem creatam
A.5
Utrum Deus operetur in omni operante
A.6
Utrum Deus possit facere aliquid praeter ordinem rebus inditum
A.7
Utrum omnia quae Deus facit praeter ordinem naturalem rerum, sint miracula
A.8
Utrum unum miraculum sit maius alio
-
A.0
A.1
Utrum omnes angeli sint unius hierarchiae
A.2
Utrum in una hierarchia sint plures ordines
A.3
Utrum in uno ordine sint plures angeli
A.4
Utrum distinctio hierarchiarum et ordinum sit a natura in angelis
A.5
Utrum ordines angelorum convenienter nominentur
A.6
Utrum convenienter gradus ordinum assignentur
A.7
Utrum ordines remanebunt post diem iudicii
A.8
Utrum homines assumantur ad ordines angelorum
-
A.0
A.1
Utrum homines custodiantur ab angelis
A.2
Utrum singuli homines a singulis angelis custodiantur
A.3
Utrum custodire homines pertineat solum ad infimum ordinem angelorum
A.4
Utrum omnibus hominibus angeli ad custodiam deputentur
A.5
Utrum angelus deputetur homini ad custodiam a sua nativitate
A.6
Utrum angelus custos quandoque deserat hominem cuius custodiae deputatur
A.7
Utrum angeli doleant de malis eorum quos custodiunt
A.8
Utrum inter angelos possit esse pugna seu discordia
-
A.0
A.1
Utrum aliquod corpus sit activum
A.2
Utrum in materia corporali sint aliquae rationes seminales
A.3
Utrum corpora caelestia sint causa eorum quae hic in inferioribus corporibus fiunt
A.4
Utrum corpora caelestia sint causa humanorum actuum
A.5
Utrum corpora caelestia sint causa humanorum actuum
A.6
Utrum corpora caelestia imponant necessitatem iis quae eorum actioni subduntur
-
A.0
A.1
Utrum homini conveniat agere propter finem
A.2
Utrum agere propter finem sit proprium rationalis naturae
A.3
Utrum actus humani recipiant speciem a fine
A.4
Utrum sit aliquis ultimus finis humanae vitae
A.5
Utrum possibile sit voluntatem unius hominis in plura ferri simul, sicut in ultimos fines
A.6
Utrum omnia quaecumque homo vult, propter ultimum finem velit
A.7
Utrum omnium hominum sit unus finis ultimus
A.8
Utrum in ultimo fine hominis etiam omnia alia conveniant
-
A.0
A.1
Utrum beatitudo hominis in divitiis consistat
A.2
Utrum beatitudo hominis in honoribus consistat
A.3
Utrum beatitudo hominis consistat in gloria
A.4
Utrum beatitudo consistat in potestate
A.5
Utrum beatitudo hominis consistat in bonis corporis
A.6
Utrum beatitudo hominis in voluptate consistat
A.7
Utrum beatitudo consistat in aliquo bono animae
A.8
Utrum beatitudo hominis consistat in aliquo bono creato
-
A.0
A.1
Utrum beatitudo sit aliquid increatum
A.2
Utrum beatitudo sit operatio
A.3
Utrum beatitudo sit operatio
A.4
Utrum beatitudo consistat in actu voluntatis
A.5
Utrum beatitudo consistat in operatione intellectus practici
A.6
Utrum beatitudo hominis consistat in consideratione speculativarum scientiarum
A.7
Utrum beatitudo hominis consistat in cognitione substantiarum separatarum, idest angelorum
A.8
Utrum beatitudo hominis sit in visione ipsius divinae essentiae
-
A.0
A.1
Utrum delectatio requiratur ad beatitudinem
A.2
Utrum delectatio sit principalius in beatitudine quam visio
A.3
Utrum ad beatitudinem requiratur comprehensio
A.4
Utrum rectitudo voluntatis requiratur ad beatitudinem
A.5
Utrum ad beatitudinem requiratur corpus
A.6
Utrum perfectio corporis requiratur ad beatitudinem hominis perfectam
A.7
Utrum ad beatitudinem requirantur exteriora bona
A.8
Utrum amici sint necessarii ad beatitudinem
-
A.0
A.1
Utrum homo beatitudinem adipisci possit
A.2
Utrum unus homo alio possit esse beatior
A.3
Utrum beatitudo possit in hac vita haberi
A.4
Utrum beatitudo possit amitti
A.5
Utrum homo per sua naturalia possit beatitudinem consequi
A.6
Utrum homo possit fieri beatus per actionem alicuius superioris creaturae, scilicet angeli
A.7
Utrum requirantur aliqua opera hominis ad hoc ut beatitudinem consequatur a Deo
A.8
Utrum omnes appetant beatitudinem
-
A.0
A.1
Utrum in humanis actibus inveniatur voluntarium
A.2
Utrum voluntarium sit in brutis animalibus
A.3
Utrum voluntarium possit esse sine actu
A.4
Utrum voluntati possit violentia inferri
A.5
Utrum violentia causet involuntarium
A.6
Utrum metus causet involuntarium simpliciter
A.7
Utrum concupiscentia causet involuntarium
A.8
Utrum ignorantia causet involuntarium
-
A.0
A.1
Utrum voluntas moveatur ab intellectu
A.2
Utrum voluntas ab appetitu sensitivo moveri possit
A.3
Utrum voluntas moveat seipsam
A.4
Utrum voluntas moveatur ab aliquo exteriori
A.5
Utrum voluntas humana a corpore caelesti moveatur
A.6
Utrum voluntas a solo Deo moveatur sicut ab exteriori principio
-
A.0
A.1
Utrum consilium sit inquisitio
A.2
Utrum consilium solum sit de his quae sunt ad finem, sed etiam de fine
A.3
Utrum consilium sit solum de his quae aguntur a nobis
A.4
Utrum consilium sit de omnibus quae sunt per nos agenda
A.5
Utrum consilium procedat modo resolutorio
A.6
Utrum inquisitio consilii procedat in infinitum
-
A.0
A.1
Utrum imperare sit actus rationis aut voluntatis
A.2
Utrum imperare conveniat brutis animalibus
A.3
Utrum usus praecedat imperium
A.4
Utrum actus imperatus sit unus actus cum ipso imperio
A.5
Utrum actus voluntatis sit imperatus
A.6
Utrum actus rationis possit esse imperatus
A.7
Utrum actus sensitivi appetitus sit imperatus
A.8
Utrum actus vegetabilis animae imperio rationis subdantur
A.9
Utrum membra corporis obediant rationi quantum ad actus suos
-
A.0
A.1
Utrum omnis actio hominis sit bona, et aliqua sit mala
A.2
Utrum actio habeat bonitatem vel malitiam ex obiecto
A.3
Utrum actio sit bona vel mala ex circumstantia
A.4
Utrum bonum et malum in actibus humanis sint ex fine
A.5
Utrum actus morales differant specie secundum bonum et malum
A.6
Utrum bonum et malum quod est ex fine, diversificent speciem in actibus
A.7
Utrum species bonitatis quae est ex fine, contineatur sub specie bonitatis quae est ex obiecto, sicut species sub genere
A.8
Utrum sit aliquis actus indifferens secundum suam speciem
A.9
Utrum aliquis actus secundum individuum sit indifferens
A.10
Utrum circumstantia possit constituere aliquam speciem boni vel mali actus
A.11
Utrum omnis circumstantia pertinens ad bonitatem vel malitiam, det speciem actui
-
A.0
A.1
Utrum bonitas voluntatis dependeat ex obiecto
A.2
Utrum bonitas voluntatis dependeat solum ex obiecto
A.3
Utrum bonitas voluntatis dependeat a ratione
A.4
Utrum bonitas voluntatis humanae dependeat a lege aeterna
A.5
Utrum voluntas discordans a ratione errante, sit mala
A.6
Utrum voluntas concordans rationi erranti, sit bona
A.7
Utrum bonitas voluntatis dependeat ex intentione finis
A.8
Utrum quantitas bonitatis in voluntate, dependeat ex quantitate bonitatis in intentione
A.9
Utrum bonitas voluntatis humanae dependeat ex conformitate voluntatis divinae
A.10
Utrum voluntas hominis debeat semper conformari divinae voluntati in volito
-
A.0
A.1
Utrum bonum et malum per prius consistat in actu exteriori quam in actu voluntatis
A.2
Utrum tota bonitas et malitia actus exterioris dependeat ex voluntate
A.3
Utrum eadem sit bonitas vel malitia actus interioris voluntatis, et exterioris actus
A.4
Utrum exterior actus addat in bonitate vel malitia supra actum interiorem
A.5
Utrum eventus sequens addat ad bonitatem vel malitiam actus
A.6
Utrum unus actus possit esse bonus et malus
-
A.0
A.1
Utrum actus humanus, inquantum est bonus vel malus, habeat rationem rectitudinis vel peccati
A.2
Utrum actus humanus, ex hoc quod est bonus vel malus, habeat rationem laudabilis vel culpabilis
A.3
Utrum actus humanus habeat rationem meriti et demeriti, propter suam bonitatem vel malitiam
A.4
Utrum actus hominis bonus vel malus habeat rationem meriti vel demeriti per comparationem ad Deum
-
A.0
A.1
Utrum passiones eaedem sint in irascibili et in concupiscibili
A.2
Utrum contrarietas passionum irascibilis sit nisi secundum contrarietatem boni et mali
A.3
Utrum omnis passio animae habeat aliquid contrarium
A.4
Utrum possint in aliqua potentia esse passiones specie differentes, et non contrariae ad invicem
-
A.0
A.1
Utrum delectatio sit passio
A.2
Utrum delectatio sit in tempore
A.3
Utrum gaudium sit omnino idem quod delectatio
A.4
Utrum delectatio sit in appetitu intellectivo
A.5
Utrum delectationes corporales et sensibiles sint maiores delectationibus spiritualibus intelligibilibus
A.6
Utrum delectationes quae sunt secundum tactum, sint maiores delectationibus quae sunt secundum alios sensus
A.7
Utrum aliqua delectatio sit innaturalis
A.8
Utrum delectationi sit delectatio contraria
-
A.0
A.1
Utrum operatio sit propria et prima causa delectationis
A.2
Utrum motus sit causa delectationis
A.3
Utrum memoria et spes sint causae delectationis
A.4
Utrum tristitia sit causa delectationis
A.5
Utrum actiones aliorum sint nobis delectationis causa
A.6
Utrum benefacere alteri sit delectationis causa
A.7
Utrum similitudo sit causa delectationis
A.8
Utrum admiratio sit causa delectationis
-
A.0
A.1
Utrum dolor sit passio animae
A.2
Utrum tristitia sit dolor
A.3
Utrum dolor delectationi contrarietur
A.4
Utrum omnis tristitia omni delectationi contrarietur
A.5
Utrum delectationi contemplationis sit aliqua tristitia contraria
A.6
Utrum magis sit fugienda tristitia, quam delectatio appetenda
A.7
Utrum dolor exterior sit maior quam dolor cordis interior
A.8
Utrum Damascenus convenienter quatuor tristitiae species assignet, quae sunt acedia, achthos (vel anxietas), misericordia et invidia
-
A.0
A.1
Utrum spes sit idem quod desiderium sive cupiditas
A.2
Utrum spes pertineat ad vim cognitivam aut ad appetitivam virtutem
A.3
Utrum in brutis animalibus sit spes
A.4
Utrum desperatio sit contraria spei
A.5
Utrum experientia sit causa spei
A.6
Utrum iuventus et ebrietas sint causa spei
A.7
Utrum spes sit causa amoris
A.8
Utrum spes adiuvet operationem, sed magis impediat
-
A.0
A.1
Utrum ira sit passio specialis
A.2
Utrum obiectum irae sit bonum aut malum
A.3
Utrum ira sit in concupiscibili
A.4
Utrum ira sit cum ratione
A.5
Utrum ira sit naturalior quam concupiscentia
A.6
Utrum ira sit gravior quam odium
A.7
Utrum ira solum sit ad illos ad quos est iustitia
A.8
Utrum Damascenus convenienter assignet tres species irae, scilicet fel, maniam et furorem
-
A.0
A.1
Utrum in corpore sit aliquis habitus
A.2
Utrum habitus sint in anima secundum essentiam quam secundum potentiam
A.3
Utrum in potentiis sensitivae partis possit esse aliquis habitus
A.4
Utrum in intellectu sint aliqui habitus
A.5
Utrum in voluntate sit aliquis habitus
A.6
Utrum in angelis sint habitus
-
A.0
A.1
Utrum virtus sit in potentia animae sicut in subiecto
A.2
Utrum una virtus possit esse in duabus potentiis
A.3
Utrum intellectus sit subiectum virtutis
A.4
Utrum irascibilis et concupiscibilis possint esse subiectum virtutis
A.5
Utrum irascibilis et concupiscibilis possint esse subiectum virtutis
A.6
Utrum voluntas sit subiectum alicuius virtutis
-
A.0
A.1
Utrum habitus intellectuales speculativi sint virtutes
A.2
Utrum convenienter distinguantur tres virtutes intellectuales speculativae, scilicet sapientia, scientia et intellectus
A.3
Utrum ars sit virtus intellectualis
A.4
Utrum prudentia sit alia virtus ab arte
A.5
Utrum prudentia sit virtus necessaria ad bene vivendum
A.6
Utrum convenienter adiungantur prudentiae eubulia, synesis et gnome
-
A.0
A.1
Utrum sit una tantum moralis virtus
A.2
Utrum virtutes morales distinguantur ab invicem per hoc quod quaedam sunt circa operationes, quaedam circa passiones
A.3
Utrum sit una tantum virtus moralis circa operationes
A.4
Utrum circa diversas passiones sint diversae virtutes morales
A.5
Utrum virtutes morales distinguantur secundum obiecta passionum
-
A.0
A.1
Utrum virtutes morales debeant dici cardinales, seu principales
A.2
Utrum sint quatuor virtutes cardinales
A.3
Utrum aliae virtutes debeant dici magis principales quam istae
A.4
Utrum quatuor praedictae virtutes sint diversae virtutes
A.5
Utrum convenienter huiusmodi quatuor virtutes dividantur in virtutes exemplares, purgati animi, purgatorias, et politicas
-
A.0
A.1
Utrum virtus possit esse maior vel minor
A.2
Utrum omnes virtutes in uno et eodem sint aequaliter intensae
A.3
Utrum virtutes morales praeemineant intellectualibus
A.4
Utrum iustitia sit praecipua inter virtutes morales
A.5
Utrum sapientia sit maxima inter virtutes intellectuales
A.6
Utrum caritas sit maxima inter virtutes theologicas
-
A.0
A.1
Utrum virtutes morales maneant post hanc vitam
A.2
Utrum virtutes intellectuales maneant post hanc vitam
A.3
Utrum fides maneat post hanc vitam
A.4
Utrum spes maneat post mortem in statu gloriae
A.5
Utrum aliquid fidei vel spei remaneat in gloria
A.6
Utrum caritas maneat post hanc vitam in gloria
-
A.0
A.1
Utrum dona distinguantur a virtutibus
A.2
Utrum dona sint necessaria homini ad salutem
A.3
Utrum dona Spiritus Sancti sint habitus
A.4
Utrum convenienter septem dona Spiritus Sancti enumerentur
A.5
Utrum dona Spiritus Sancti sint connexa
A.6
Utrum dona spiritus sancti maneant in patria
A.7
Utrum dignitas donorum attenditur secundum enumerationem qua enumerantur Isaiae XI
A.8
Utrum virtutes sint praeferendae donis
-
A.0
A.1
Utrum vitium contrarietur virtuti
A.2
Utrum vitium sit contra naturam
A.3
Utrum vitium sit peius quam peccatum
A.4
Utrum actus vitiosus, sive peccatum, possit simul esse cum virtute
A.5
Utrum in quolibet peccato sit aliquis actus
A.6
Utrum inconvenienter definiatur peccatum, cum dicitur, peccatum est dictum vel factum vel concupitum contra legem aeternam
-
A.0
A.1
Utrum peccata differant specie secundum obiecta
A.2
Utrum convenienter distinguantur peccata spiritualia a carnalibus
A.3
Utrum peccata distinguantur specie secundum causas
A.4
Utrum convenienter peccatum distinguatur per peccatum quod est in Deum, in proximum, et in seipsum
A.5
Utrum divisio peccatorum quae est secundum reatum, diversificet speciem
A.6
Utrum peccatum commissionis et omissionis specie differant
A.7
Utrum convenienter dividatur peccatum in peccatum cordis, oris, et operis
A.8
Utrum superabundantia et defectus diversificent species peccatorum
A.9
Utrum vitia et peccata diversificentur specie secundum diversas circumstantias
-
A.0
A.1
Utrum omnia peccata sint connexa
A.2
Utrum omnia peccata sint paria
A.3
Utrum peccatorum gravitas varietur secundum obiecta
A.4
Utrum gravitas peccatorum differat secundum dignitatem virtutum quibus peccata opponuntur
A.5
Utrum peccata carnalia sint minoris culpae quam peccata spiritualia
A.6
Utrum gravitas peccatorum attendatur secundum causam peccati
A.7
Utrum circumstantia aggravet peccatum
A.8
Utrum gravitas peccati augeatur secundum maius nocumentum
A.9
Utrum propter conditionem personae in quam peccatur, peccatum aggravetur
A.10
Utrum magnitudo personae peccantis aggravet peccatum
-
A.0
A.1
Utrum voluntas possit esse subiectum peccati
A.2
Utrum sola voluntas sit subiectum peccati
A.3
Utrum in sensualitate possit esse peccatum
A.4
Utrum in sensualitate possit esse peccatum mortale
A.5
Utrum peccatum possit esse in ratione
A.6
Utrum peccatum morosae delectationis sit in ratione
A.7
Utrum peccatum consensus in actum sit in ratione superiori
A.8
Utrum consensus in delectationem sit peccatum mortale
A.9
Utrum in superiori ratione possit esse peccatum veniale, secundum quod est directiva inferiorum virium
A.10
Utrum in superiori ratione possit esse peccatum veniale secundum seipsam
-
A.0
A.1
Utrum voluntas moveatur a passione appetitus sensitivi
A.2
Utrum ratio possit superari a passione contra suam scientiam
A.3
Utrum peccatum quod est ex passione, debeat dici ex infirmitate
A.4
Utrum amor sui sit principium omnis peccati
A.5
Utrum convenienter ponantur causae peccatorum esse concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitae
A.6
Utrum peccatum allevietur propter passionem
A.7
Utrum passio totaliter excuset a peccato
A.8
Utrum peccatum quod est ex passione possit esse mortale
-
A.0
A.1
Utrum primum peccatum primi parentis traducatur ad alios per originem
A.2
Utrum etiam alia peccata vel ipsius primi parentis, vel proximorum parentum, traducantur in posteros
A.3
Utrum peccatum primi parentis transeat per originem in omnes homines
A.4
Utrum si aliquis formaretur ex carne humana miraculose, contraheret originale peccatum
A.5
Utrum si Adam peccasset, Eva peccante, filii originale peccatum contraherent
-
A.0
A.1
Utrum cupiditas sit radix omnium peccatorum
A.2
Utrum superbia sit initium omnis peccati
A.3
Utrum praeter superbiam et avaritiam, sint quaedam alia peccata specialia quae dicantur capitalia
A.4
Utrum sit dicendum septem esse vitia capitalia, quae sunt inanis gloria, invidia, ira, tristitia, avaritia, gula, luxuria
-
A.0
A.1
Utrum peccatum diminuat bonum naturae
A.2
Utrum totum bonum humanae naturae possit per peccatum auferri
A.3
Utrum inconvenienter ponantur vulnera naturae esse, ex peccato consequentia, infirmitas, ignorantia, malitia et concupiscentia
A.4
Utrum privatio modi, speciei et ordinis, sit effectus peccati
A.5
Utrum mors et alii corporales defectus sint effectus peccati
A.6
Utrum mors et huiusmodi defectus sint homini naturales
-
A.0
A.1
Utrum reatus poenae sit effectus peccati
A.2
Utrum peccatum possit esse poena peccati
A.3
Utrum aliquod peccatum inducat reatum aeternae poenae
A.4
Utrum peccato debeatur poena infinita secundum quantitatem
A.5
Utrum omne peccatum inducat reatum poenae aeternae
A.6
Utrum reatus poenae remaneat post peccatum
A.7
Utrum omnis poena sit propter aliquam culpam
A.8
Utrum aliquis puniatur pro peccato alterius
-
A.0
A.1
Utrum veniale peccatum convenienter dividatur contra mortale
A.2
Utrum peccatum veniale et mortale differant genere
A.3
Utrum peccatum veniale sit dispositio ad mortale
A.4
Utrum peccatum veniale possit fieri mortale
A.5
Utrum circumstantia possit de veniali peccato facere mortale
A.6
Utrum peccatum mortale possit fieri veniale
-
A.0
A.1
Utrum peccatum veniale causet maculam in anima
A.2
Utrum inconvenienter peccata venialia per lignum, faenum et stipulam designentur
A.3
Utrum homo in statu innocentiae potuerit peccare venialiter
A.4
Utrum angelus bonus vel malus possit peccare venialiter
A.5
Utrum primi motus sensualitatis in infidelibus sint peccata mortalia
A.6
Utrum peccatum veniale possit esse in aliquo cum solo originali
-
A.0
A.1
Utrum lex aeterna sit ratio summa in Deo existens
A.2
Utrum lex aeterna sit omnibus nota
A.3
Utrum omnis lex a lege aeterna derivetur
A.4
Utrum necessaria et aeterna subiiciantur legi aeternae
A.5
Utrum naturalia contingentia subsint legi aeternae
A.6
Utrum omnes res humanae subiiciantur legi aeternae
-
A.0
A.1
Utrum lex humana debeat poni in communi, sed magis in particulari
A.2
Utrum ad legem humanam pertineat omnia vitia cohibere
A.3
Utrum lex humana praecipiat actus omnium virtutum
A.4
Utrum lex humana imponat homini necessitatem in foro conscientiae
A.5
Utrum omnes legi subiiciantur
A.6
Utrum liceat ei qui subditur legi, praeter verba legis agere
-
A.0
A.1
Utrum lex vetus fuerit bona
A.2
Utrum lex vetus fuerit a Deo
A.3
Utrum lex vetus fuerit data per angelos, sed immediate a Deo
A.4
Utrum lex vetus debuerit dari soli populo Iudaeorum
A.5
Utrum omnes homines obligarentur ad observandam veterem legem
A.6
Utrum lex vetus convenienter fuerit data tempore moysi
-
A.0
A.1
Utrum in lege veteri contineatur nisi unum praeceptum
A.2
Utrum lex vetus contineat praecepta moralia
A.3
Utrum lex vetus contineat praecepta caeremonialia, praeter moralia
A.4
Utrum praeter praecepta moralia et caeremonialia, sint aliqua praecepta iudicialia in veteri lege
A.5
Utrum aliqua alia praecepta contineantur in lege veteri praeter moralia, iudicialia et caeremonialia
A.6
Utrum lex vetus debuerit inducere ad observantiam praeceptorum per temporales promissiones et comminationes
-
A.0
A.1
Utrum omnia praecepta moralia pertineant ad legem naturae
A.2
Utrum praecepta moralia legis sint de omnibus actibus virtutum
A.3
Utrum omnia praecepta moralia veteris legis reducantur ad decem praecepta decalogi
A.4
Utrum inconvenienter praecepta decalogi distinguantur
A.5
Utrum inconvenienter praecepta decalogi enumerentur
A.6
Utrum inconvenienter ordinentur decem praecepta decalogi
A.7
Utrum praecepta decalogi inconvenienter tradantur
A.8
Utrum praecepta decalogi sint dispensabilia
A.9
Utrum modus virtutis cadat sub praecepto legis
A.10
Utrum modus caritatis cadat sub praecepto divinae legis
A.11
Utrum inconvenienter distinguantur alia moralia praecepta legis praeter decalogum
A.12
Utrum praecepta moralia veteris legis iustificarent
-
A.0
A.1
Utrum ratio praeceptorum caeremonialium in hoc consistat quod pertinent ad cultum Dei
A.2
Utrum praecepta caeremonialia sint figuralia
A.3
Utrum debuerint esse multa caeremonialia praecepta
A.4
Utrum caeremoniae veteris legis inconvenienter dividantur in sacrificia, sacra, sacramenta et observantias
-
A.0
A.1
Utrum caeremonialia praecepta habeant causam
A.2
Utrum praecepta caeremonialia habeant causam litteralem, sed figuralem tantum
A.3
Utrum possit conveniens ratio assignari caeremoniarum quae ad sacrificia pertinent
A.4
Utrum caeremoniarum veteris legis quae ad sacra pertinent sufficiens ratio assignari possit
A.5
Utrum sacramentorum veteris legis conveniens causa esse possit
A.6
Utrum observantiarum caeremonialium aliqua fuerit rationabilis causa
-
A.0
A.1
Utrum inconvenienter lex vetus de principibus ordinaverit
A.2
Utrum inconvenienter fuerint tradita praecepta iudicialia quantum ad popularium convictum
A.3
Utrum iudicialia praecepta sint convenienter tradita quantum ad extraneos
A.4
Utrum inconvenienter lex vetus praecepta ediderit circa personas domesticas
-
A.0
A.1
Utrum homo sine gratia aliquod verum cognoscere possit
A.2
Utrum homo possit velle et facere bonum absque gratia
A.3
Utrum homo possit diligere Deum super omnia ex solis naturalibus sine gratia
A.4
Utrum homo sine gratia per sua naturalia possit praecepta legis implere
A.5
Utrum homo possit mereri vitam aeternam sine gratia
A.6
Utrum homo possit seipsum ad gratiam praeparare per seipsum, absque exteriori auxilio gratiae
A.7
Utrum homo possit resurgere a peccato sine auxilio gratiae
A.8
Utrum homo sine gratia possit non peccare
A.9
Utrum ille qui iam consecutus est gratiam, per seipsum possit operari bonum et vitare peccatum, absque alio auxilio gratiae
A.10
Utrum homo in gratia constitutus indigeat auxilio gratiae ad perseverandum
-
A.0
A.1
Utrum gratia convenienter dividatur per gratiam gratum facientem et gratiam gratis datam
A.2
Utrum gratia convenienter dividatur per operantem et cooperantem
A.3
Utrum gratia convenienter dividatur in praevenientem et subsequentem
A.4
Utrum gratia gratis data inconvenienter ab apostolo distinguatur
A.5
Utrum gratia gratis data sit dignior quam gratia gratum faciens
-
A.0
A.1
Utrum solus Deus sit causa gratiae
A.2
Utrum requiratur aliqua praeparatio sive dispositio ad gratiam ex parte hominis
A.3
Utrum ex necessitate detur gratia se praeparanti ad gratiam, vel facienti quod in se est
A.4
Utrum gratia sit maior in uno quam in alio
A.5
Utrum homo possit scire se habere gratiam
-
A.0
A.1
Utrum iustificatio impii sit remissio peccatorum
A.2
Utrum ad remissionem culpae, quae est iustificatio impii, requiratur gratiae infusio
A.3
Utrum ad iustificationem impii requiratur motus liberi arbitrii
A.4
Utrum ad iustificationem impii requiratur motus fidei
A.5
Utrum ad iustificationem impii requiratur motus liberi arbitrii in peccatum
A.6
Utrum remissio peccatorum debeat numerari inter ea quae requiruntur ad iustificationem impii
A.7
Utrum iustificatio impii fiat in instanti, sed successive
A.8
Utrum gratiae infusio sit prima ordine naturae inter ea quae requiruntur ad iustificationem impii
A.9
Utrum iustificatio impii sit maximum opus Dei
A.10
Utrum iustificatio impii sit opus miraculosum
-
A.0
A.1
Utrum homo possit aliquid mereri a Deo
A.2
Utrum aliquis sine gratia possit mereri vitam aeternam
A.3
Utrum homo in gratia constitutus possit mereri vitam aeternam ex condigno
A.4
Utrum gratia sit principium meriti principalius per caritatem quam per alias virtutes
A.5
Utrum homo possit sibi mereri primam gratiam
A.6
Utrum homo possit alteri mereri primam gratiam
A.7
Utrum aliquis possit mereri sibi ipsi reparationem post lapsum
A.8
Utrum homo possit mereri augmentum gratiae vel caritatis
A.9
Utrum aliquis possit perseverantiam mereri
A.10
Utrum temporalia bona cadant sub merito
-
A.0
A.1
Utrum obiectum fidei sit veritas prima
A.2
Utrum obiectum fidei sit aliquid complexum per modum enuntiabilis
A.3
Utrum fidei possit subesse falsum
A.4
Utrum obiectum fidei sit aliquid visum
A.5
Utrum ea quae sunt fidei possint esse scita
A.6
Utrum credibilia sint per certos articulos distinguenda
A.7
Utrum articuli fidei creverint secundum temporum successionem
A.8
Utrum inconvenienter articuli fidei enumerentur
A.9
Utrum inconvenienter articuli fidei in symbolo ponantur
A.10
Utrum pertineat ad summum pontificem fidei symbolum ordinare
-
A.0
A.1
Utrum credere sit cum assensione cogitare
A.2
Utrum inconvenienter distinguatur actus fidei per hoc quod est credere Deo, credere Deum et credere in Deum
A.3
Utrum credere sit necessarium ad salutem
A.4
Utrum ea quae ratione naturali probari possunt sit necessarium credere
A.5
Utrum teneatur homo ad credendum aliquid explicite
A.6
Utrum aequaliter omnes teneantur ad habendum fidem explicitam
A.7
Utrum credere explicite mysterium Christi sit de necessitate salutis apud omnes
A.8
Utrum credere Trinitatem explicite fuerit de necessitate salutis
A.9
Utrum credere sit meritorium
A.10
Utrum ratio inducta ad ea quae sunt fidei diminuat meritum fidei
-
A.0
A.1
Utrum haec sit competen fidei definitio: fides est substantia sperandarum rerum, argumentum non apparentium
A.2
Utrum fides sit in intellectu sicut in subiecto
A.3
Utrum caritas sit forma fidei
A.4
Utrum fides informis fiat formata, aut e converso
A.5
Utrum fides sit virtus
A.6
Utrum sit una fides
A.7
Utrum fides sit prima inter virtutes
A.8
Utrum fides sit certior scientia et aliis virtutibus intellectualibus
-
A.0
A.1
Utrum intellectus sit donum Spiritus Sancti
A.2
Utrum donum intellectus simul habeatur cum fide
A.3
Utrum intellectus qui ponitur donum Spiritus Sancti sit practicus, sed speculativus tantum
A.4
Utrum donum intellectus insit omnibus hominibus habentibus gratiam
A.5
Utrum intellectus donum inveniatur etiam in habentibus gratiam gratum facientem
A.6
Utrum donum intellectus distinguatur ab aliis donis
A.7
Utrum dono intellectus respondeat beatitudo sexta, scilicet, beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt
A.8
Utrum in fructibus fides respondeat dono intellectus
-
A.0
A.1
Utrum infidelitas sit peccatum
A.2
Utrum infidelitas sit in intellectu sicut in subiecto
A.3
Utrum infidelitas sit maximum peccatorum
A.4
Utrum quaelibet actio infidelis sit peccatum
A.5
Utrum sint plures infidelitatis species
A.6
Utrum infidelitas gentilium sive paganorum sit gravior ceteris
A.7
Utrum sit cum infidelibus publice disputandum
A.8
Utrum infideles compellendi sint ad fidem
A.9
Utrum cum infidelibus possit communicari
A.10
Utrum infideles possint habere praelationem vel dominium supra fideles
A.11
Utrum ritus infidelium sint tolerandi
A.12
Utrum pueri iudaeorum et aliorum infidelium sint baptizandi parentibus invitis
-
A.0
A.1
Utrum peccatum in spiritum sanctum sit idem quod peccatum ex certa malitia
A.2
Utrum inconvenienter assignentur sex species peccati in Spiritum Sanctum
A.3
Utrum peccatum in Spiritum Sanctum sit irremissibile
A.4
Utrum homo possit primo peccare in spiritum sanctum non praesuppositis aliis peccatis
-
A.0
A.1
Utrum spes sit virtus
A.2
Utrum obiectum proprium spei sit beatitudo aeterna
A.3
Utrum unus homo possit sperare beatitudinem alterius
A.4
Utrum aliquis possit licite sperare in homine
A.5
Utrum spes sit virtus theologica
A.6
Utrum spes sit virtus distincta ab aliis virtutibus theologicis
A.7
Utrum spes praecedat fidem
A.8
Utrum caritas sit prior spe
-
A.0
A.1
Utrum Deus timeri possit
A.2
Utrum timor convenienter dividatur in filialem, initialem, servilem et mundanum
A.3
Utrum timor mundanus sit semper malus
A.4
Utrum timor servilis sit bonus
A.5
Utrum timor servilis sit idem in substantia cum timore filiali
A.6
Utrum timor servilis remaneat cum caritate
A.7
Utrum timor sit initium sapientiae
A.8
Utrum timor initialis differat secundam substantiam a timore filiali
A.9
Utrum timor sit donum Spiritus Sancti
A.10
Utrum crescente aritate diminuatur timor
A.11
Utrum timor remaneat in patria
A.12
Utrum paupertas spiritus sit beaitudo respondens dono timoris
-
A.0
A.1
Utrum caritas sit amicitia
A.2
Utrum caritas sit aliquid creatum in anima
A.3
Utrum caritas sit virtus
A.4
Utrum caritas sit virtus specialis
A.5
Utrum caritas sit una virtus
A.6
Utrum caritas sit excellentissima virtutum
A.7
Utrum sine caritate possit esse aliqua vera virtus
A.8
Utrum caritas sit forma virtutum
-
A.0
A.1
Utrum voluntas sit subiectum caritatis
A.2
Utrum caritas causetur in nobis ex infusione
A.3
Utrum caritas infundatur secundum quantitatem naturalium
A.4
Utrum caritas augeri possit
A.5
Utrum caritas augeatur per additionem
A.6
Utrum quolibet actu caritatis caritas augeatur
A.7
Utrum caritas augeatur in infinitum
A.8
Utrum caritas in hac vita possit esse perfecta
A.9
Utrum convenienter distinguantur tres gradus caritatis: incipiens, proficiens, et perfecta
A.10
Utrum caritas possit diminui
A.11
Utrum caritas semel habita possit amitti
A.12
Utrum caritas amittatur per unum actum peccati mortalis
-
A.0
A.1
Utrum dilectio caritatis sistat in Deo, an se extendat etiam ad proximum
A.2
Utrum caritas sit ex caritate diligenda
A.3
Utrum etiam creaturae irrationales sint ex caritate diligendae
A.4
Utrum homo debeat seipsum ex caritate diligere
A.5
Utrum homo debeat corpus suum ex caritate diligere
A.6
Utrum peccatores sint ex caritate diligendi
A.7
Utrum peccatores diligant seipsos
A.8
Utrum sit de necessitate caritatis ut inimici diligantur
A.9
Utrum sit de necessitate caritatis quod aliquis signa et effectus dilectionis inimico exhibeat
A.10
Utrum debeamus angelos ex caritate diligere
A.11
Utrum debeamus daemones ex caritate diligere
A.12
Utrum convenienter enumerentur quatuor ex caritate diligenda: scilicet Deus, proximus, corpus nostrum, et nos ipsi?
-
A.0
A.1
Utrum in caritate sit ordo
A.2
Utrum Deus sit magis diligendus quam proximus
A.3
Utrum homo debeat ex caritate plus Deum diligere quam seipsum
A.4
Utrum homo ex caritate magis debeat diligere seipsum quam proximum
A.5
Utrum homo magis debeat diligere proximum quam corpus proprium
A.6
Utrum unus proximus sit magis diligendus quam alius
A.7
Utrum magis debeamus diligere meliores quam nobis coniunctiores
A.8
Utrum sit maxime diligendus ille qui est nobis coniunctus secundum carnalem originem
A.9
Utrum homo ex caritate magis debeat diligere filium quam patrem
A.10
Utrum homo magis debeat diligere matrem quam patrem
A.11
Utrum homo plus debeat diligere uxorem quam patrem et matrem
A.12
Utrum homo magis debeat diligere benefactorem quam beneficiatum
A.13
Utrum ordo caritatis remaneat in patria
-
A.0
A.1
Utrum caritatis magis sit proprium amari quam amare
A.2
Utrum amare, secundum quod est actus caritatis, nihil sit aliud quam benevolentia
A.3
Utrum Deus propter seipsum, sed propter aliud, diligatur ex caritate
A.4
Utrum Deus in hac vita possit immediate amari
A.5
Utrum Deus possit totaliter amari
A.6
Utrum divinae dilectionis sit aliquis modus habendus
A.7
Utrum sit magis meritorium diligere inimicum quam amicum
A.8
Utrum sit magis meritorium diligere proximum quam diligere Deum
-
A.0
A.1
Utrum dare eleemosynam sit actus caritatis
A.2
Utrum inconvenienter eleemosynarum genera distinguantur
A.3
Utrum eleemosynae corporales sint potiores quam spirituales
A.4
Utrum eleemosynae corporales habeant effectum spiritualem
A.5
Utrum dare eleemosynam sit in praecepto
A.6
Utrum aliquis debeat eleemosynam dare de necessario
A.7
Utrum possit eleemosyna fieri de illicite acquisitis
A.8
Utrum ille qui est in potestate alterius constitutus possit eleemosynam facere
A.9
Utrum sit magis propinquioribus eleemosyna facienda
A.10
Utrum eleemosyna sit abundanter facienda
-
A.0
A.1
Utrum fraterna correctio sit actus caritatis
A.2
Utrum correctio fraterna sit in praecepto
A.3
Utrum correctio fraterna pertineat nisi ad praelatos
A.4
Utrum aliquis teneatur corrigere praelatum suum
A.5
Utrum peccator corrigere debeat delinquentem
A.6
Utrum aliquis debeat a correctione cessare propter timorem ne ille fiat deterior
A.7
Utrum in correctione fraterna debeat, ex necessitate praecepti, admonitio secreta praecedere denuntiationem
A.8
Utrum testium inductio debeat praecedere publicam denuntiationem
-
A.0
A.1
Utrum scandalum convenienter definiatur esse dictum vel factum minus rectum praebens occasionem ruinae
A.2
Utrum scandalum sit peccatum
A.3
Utrum scandalum sit speciale peccatum
A.4
Utrum scandalum sit peccatum mortale
A.5
Utrum scandalum passivum possit etiam in perfectos cadere
A.6
Utrum scandalum activum possit inveniri in viris perfectis
A.7
Utrum bona spiritualia sint propter scandalum dimittenda
A.8
Utrum temporalia sint dimittenda propter scandalum
-
A.0
A.1
Utrum de caritate debeat dari aliquod praeceptum
A.2
Utrum de caritate fuerint danda duo praecepta
A.3
Utrum sufficiant duo praecepta caritatis
A.4
Utrum convenienter mandetur quod Deus diligatur ex toto corde
A.5
Utrum super hoc, diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, convenientur addatur, et ex tota anima tua et ex tota fortitudine tua
A.6
Utrum hoc praeceptum de dilectione Dei possit servari in via
A.7
Utrum convenienter detur praeceptum de dilectione proximi
A.8
Utrum ordo caritatis cadat sub praecepto
-
A.0
A.1
Utrum sapientia debeat inter dona Spiritus Sancti computari
A.2
Utrum sapientia sit in intellectu sicut in subiecto
A.3
Utrum sapientia sit practica, sed speculativa tantum
A.4
Utrum sapientia possit esse sine gratia, cum peccato mortali
A.5
Utrum sapientia sit in omnibus habentibus gratiam
A.6
Utrum septima beatitudo respondeat dono sapientiae
-
A.0
A.1
Utrum prudentia sit in vi cognoscitiva, an in appetitiva
A.2
Utrum prudentia solum pertineat ad rationem practicam, an etiam ad speculativam
A.3
Utrum prudentia sit cognoscitiva singularium
A.4
Utrum prudentia sit virtus
A.5
Utrum prudentia sit specialis virtus
A.6
Utrum prudentia praestituat finem virtutibus moralibus
A.7
Utrum ad prudentiam pertineat invenire medium in virtutibus moralibus
A.8
Utrum praecipere sit principalis actus prudentiae
A.9
Utrum sollicitudo pertineat ad prudentiam
A.10
Utrum prudentia se extendat ad regimen multitudinis
A.11
Utrum prudentia quae est respectu boni proprii sit eadem specie cum ea quae se extendit ad bonum commune
A.12
Utrum prudentia sit in subditis, sed solum in principibus
A.13
Utrum prudentia possit esse in peccatoribus
A.14
Utrum prudentia sit in omnibus habentibus gratiam
A.15
Utrum prudentia insit nobis a natura
A.16
Utrum prudentia possit amitti per oblivionem
-
A.0
A.1
Utrum memoria sit pars prudentiae
A.2
Utrum intellectus sit pars prudentiae
A.3
Utrum docilitas debeat poni pars prudentiae
A.4
Utrum solertia sit pars prudentiae
A.5
Utrum ratio debeat poni pars prudentiae
A.6
Utrum providentia debeat poni pars prudentiae
A.7
Utrum circumspectio possit esse pars prudentiae
A.8
Utrum cautio debeat poni pars prudentiae
-
A.0
A.1
Utrum imprudentia sit peccatum
A.2
Utrum imprudentia sit speciale peccatum
A.3
Utrum praecipitatio sit peccatum sub imprudentia contentum
A.4
Utrum inconsideratio sit speciale peccatum sub imprudentia contentum
A.5
Utrum inconstantia sit vitium sub imprudentia contentum
A.6
Utrum praedicta vitia oriantur ex luxuria
-
A.0
A.1
Utrum prudentia carnis sit peccatum
A.2
Utrum prudentia carnis sit peccatum mortale
A.3
Utrum astutia sit speciale peccatum
A.4
Utrum dolus sit peccatum ad astutiam pertinens
A.5
Utrum fraus ad astutiam pertineat
A.6
Utrum licitum sit sollicitudinem habere de temporalibus rebus
A.7
Utrum aliquis debeat esse sollicitus in futurum
A.8
Utrum huiusmodi vitia oriantur ex avaritia
-
A.0
A.1
Utrum convenienter definiatur quod iustitia est constans et perpetua voluntas ius suum unicuique tribuens
A.2
Utrum iustitia semper sit ad alterum
A.3
Utrum iustitia sit virtus
A.4
Utrum iustitia sit in voluntate sicut in subiecto
A.5
Utrum iustitia sit virtus generalis
A.6
Utrum iustitia, secundum quod est generalis, sit idem per essentiam cum omni virtute
A.7
Utrum sit aliqua iustitia particularis praeter iustitiam generalem
A.8
Utrum iustitia particularis habeat materiam specialem
A.9
Utrum iustitia sit circa passiones
A.10
Utrum medium iustitiae sit medium rei
A.11
Utrum actus iustitiae sit reddere unicuique quod suum est
A.12
Utrum iustitia praeemineat inter omnes virtutes morales
-
A.0
A.1
Utrum aliquis dicatur iniustus ex hoc quod facit iniustum
A.2
Utrum restitutio sit actus iustitiae commutativae
A.3
Utrum sufficiat restituere simplum quod iniuste ablatum est
A.4
Utrum aliquis debeat restituere quod non abstulit
A.5
Utrum oporteat restitutionem facere semper ei a quo acceptum est aliquid
A.6
Utrum teneatur semper restituere ille qui accepit
A.7
Utrum illi qui acceperumt non teneantur restituere
A.8
Utrum teneatur aliquis statim restituere, an licite possit restitutionem differre
-
A.0
A.1
Utrum occidere quaecumque viventia sit illicitum
A.2
Utrum sit licitum occidere homines peccatores
A.3
Utrum occidere hominem peccatorum liceat privatae personae
A.4
Utrum occidere malefactores liceat clericis
A.5
Utrum alicui liceat seipsum occidere
A.6
Utrum liceat in aliquo casu interficere innocentum
A.7
Utrum alicui liceat occidere aliquem se defendendo
A.8
Utrum aliquis casualiter occidens hominem incurrat homicidii reatum
-
A.0
A.1
Utrum naturalis sit homini possessio exteriorum rerum
A.2
Utrum liceat alicui rem aliquam quasi propriam possidere
A.3
Utrum sit de ratione furti occulte accipere rem alienam
A.4
Utrum furtum et rapina sint peccata differentia specie
A.5
Utrum furtum semper sit peccatum
A.6
Utrum furtum sit peccatum mortale
A.7
Utrum liceat alicui furari propter necessitatem
A.8
Utrum rapina possit fieri sine peccato
A.9
Utrum furtum sit gravina peccatum quam rapina
-
A.0
A.1
Utrum religio ordinet hominem solum ad Deum
A.2
Utrum religio sit virtus
A.3
Utrum religio sit una virtus
A.4
Utrum religio sit specialis virtus ab aliis distincta
A.5
Utrum religio sit virtus theologica
A.6
Utrum religio sit praeferenda aliis virtutibus moralibus
A.7
Utrum latria habeat aliquem exteriorem actum
A.8
Utrum religio sit idem sanctitati
-
A.0
A.1
Utrum oratio sit actus appetitivae virtutis
A.2
Utrum sit conveniens orare
A.3
Utrum oratio sit actus religionis
A.4
Utrum solus Deus debeat orari
A.5
Utrum in oratione nihil determinate a Deo petere debeamus
A.6
Utrum homo debeat temporalia petere a Deo orando
A.7
Utrum debeamus pro aliis orare
A.8
Utrum debeamus pro inimicis orare
A.9
Utrum convenienter septem petitiones Orationis Dominicae assignentur
A.10
Utrum orare sit proprium rationalis creaturae
A.11
Utrum sancti qui sunt in patria orent pro nobis
A.12
Utrum oratio debeat esse vocalis
A.13
Utrum de necessitate orationis sit quod sit attenta
A.14
Utrum oratio debeat esse diuturna
A.15
Utrum oratio sit meritoria
A.16
Utrum peccatores orando impetrent aliquid a Deo
A.17
Utrum convenienter dicantur esse orationis partes obsecrationes, orationes, postulationes, gratiarum actiones
-
A.0
A.1
Utrum votum consistat in solo proposito voluntatis
A.2
Utrum votum semper debeat fieri de meliori bono
A.3
Utrum omne votum obliget ad sui observationem
A.4
Utrum expediat aliquid vovere
A.5
Utrum votum sit actus latriae sive religionis
A.6
Utrum magis sit laudabile et meritorium facere aliquid sine voto quam ex voto
A.7
Utrum votum solemnizetur per susceptionem sacri ordinis, et per professionem ad certam regulam
A.8
Utrum illi qui sunt alterius potestati subiecti impediantur a vovendo
A.9
Utrum pueri possint voto se obligare ad religionis ingressum
A.10
Utrum in voto dispensari possit
A.11
Utrum in voto solemni continentiae possit fieri dispensatio
A.12
Utrum ad commutationem vel dispensationem voti requiratur praelati auctoritas
-
A.0
A.1
Utrum iurare sit testem Deum invocare
A.2
Utrum sit licitum iurare
A.3
Utrum convenienter ponantur tres comites iuramenti iustitia, iudicium et veritas
A.4
Utrum iurare sit actus religionis sive latriae
A.5
Utrum iuramentum sit appetendum et frequentandum, tanquam utile et bonum
A.6
Utrum liceat per creaturas iurare
A.7
Utrum iuramentum habeat vim obligandi
A.8
Utrum maior sit obligatio iuramenti quam voti
A.9
Utrum aliquis possit dispensare in iuramento
A.10
Utrum iuramentum impediatur per aliquam conditionem personae vel temporis
-
A.0
A.1
Utrum divinatio sit peccatum
A.2
Utrum divinatio sit species superstitionis
A.3
Utrum sit determinare plures divinationis species
A.4
Utrum divinatio quae fit per invocationes Daemonum sit illicita
A.5
Utrum divinatio quae fit per astra sit illicita
A.6
Utrum divinatio quae fit per somnia sit illicita
A.7
Utrum divinatio quae est per auguria et omina et alias huiusmodi observationes exteriorum rerum, sit illicita
A.8
Utrum divinatio sortium sit illicita
-
A.0
A.1
Utrum uti observantiis artis notoriae sit illicitum
A.2
Utrum observationes ordinatae ad corporum immutationem, puta ad sanitatem vel ad aliquid huiusmodi, sint licitae
A.3
Utrum observationes quae ordinantur ad praecognoscenda aliqua fortunia sunt illicita
A.4
Utrum suspendere divina verba ad collum sit illicitum
-
A.0
A.1
Utrum simonia sit studiosa voluntas emendi et vendendi aliquid spirituale vel spirituali annexum
A.2
Utrum semper sit illicitum pro sacramentis pecuniam dare
A.3
Utrum licitum sit dare et accipere pecuniam pro spiritualibus actibus
A.4
Utrum licitum sit pecuniam accipere pro his quae sunt spiritualibus annexa
A.5
Utrum liceat spiritualia dare pro munere quod est ab obsequio vel a lingua
A.6
Utrum sit conveniens simoniaci poena ut privetur eo quod per simoniam acquisivit
-
A.0
A.1
Utrum gratia sit virtus specialis ab aliis distincta
A.2
Utrum magis teneatur ad gratias reddendas Deo innocens quam poenitens
A.3
Utrum homo teneatur ad gratiarum actiones omni homini benefacienti
A.4
Utrum homo debeat statim beneficium recompensare
A.5
Utrum beneficiorum recompensatio sit attendenda secundum affectum beneficiantis sive secundum effectum
A.6
Utrum oporteat aliquem plus exhibere in recompensatione quam susceperit in beneficio
-
A.0
A.1
Utrum avaritia sit peccatum
A.2
Utrum avaritia sit speciale peccatum
A.3
Utrum avaritia opponatur liberalitati
A.4
Utrum avaritia semper sit peccatum mortale
A.5
Utrum avaritia sit maximum peccatorum
A.6
Utrum avaritia sit peccatum spirituale
A.7
Utrum avaritia sit vitium capitale
A.8
Utrum sint avaritiae filiae proditio, fraus, fallacia, periuria, inquietudo, violentiae, et contra misericordiam obduratio
-
A.0
A.1
Utrum praecepta decalogi sint praecepta iustitiae
A.2
Utrum primum praeceptum decalogi convenienter tradatur
A.3
Utrum secundum praeceptum decalogi convenienter tradatur
A.4
Utrum convenienter tertium praeceptum decalogi tradatur, scilicet de sanctificatione sabbati
A.5
Utrum convenienter tradatur quartum praeceptum, de honoratione parentum
A.6
Utrum alia sex praecepta decalogi convenienter tradantur
-
A.0
A.1
Utrum fortitudo sit virtus
A.2
Utrum fortitudo sit specialis virtus
A.3
Utrum fortitudo sit circa timores et audacias
A.4
Utrum fortitudo solum sit circa pericula mortis
A.5
Utrum fortitudo consistat proprie circa pericula mortis quae sunt in bello
A.6
Utrum sustinere sit principalis actus fortitudinis
A.7
Utrum fortis operetur propter bonum proprii habitus
A.8
Utrum fortis delectetur in suo actu
A.9
Utrum fortitudo maxime consistat in repentinis
A.10
Utrum fortis utatur ira in suo actu
A.11
Utrum fortitudo sit virtus cardinalis
A.12
Utrum fortitudo praecellat inter omnes virtutes
-
A.0
A.1
Utrum magnanimitas sit circa honores
A.2
Utrum magnanimitas de sui ratione habeat quod sit circa magnum honorem
A.3
Utrum magnanimitas sit virtus
A.4
Utrum magnanimitas sit specialis virtus
A.5
Utrum magnanimitas sit pars fortitudinis
A.6
Utrum fiducia pertineat ad magnanimitatem
A.7
Utrum securitas ad magnanimitatem pertineat
A.8
Utrum bona fortunae conferant ad magnanimitatem
-
A.0
A.1
Utrum appetitus gloriae sit peccatum
A.2
Utrum inanis gloria magnanimitati opponatur
A.3
Utrum inanis gloria sit peccatum mortale
A.4
Utrum inanis gloria sit vitium capitale
A.5
Utrum convenienter dicantur filiae inanis gloriae esse inobedientia, iactantia, hypocrisis, contentio, pertinacia, discordia, novitatum praesumptio
-
A.0
A.1
Utrum temperantia sit virtus
A.2
Utrum temperantia sit specialis virtus
A.3
Utrum temperantia sit solum circa concupiscentias et delectationes
A.4
Utrum temperantia solum sit circa concupiscentias et delectationes tactus
A.5
Utrum circa proprias delectationes gustus sit temperantia
A.6
Utrum regula temperantiae sit sumenda secundum necessitatem praesentis vitae
A.7
Utrum temperantia sit virtus cardinalis
A.8
Utrum temperantia sit maxima virtutum
-
A.0
A.1
Utrum ieiunium sit actus virtutis
A.2
Utrum ieiunium sit actus abstinentiae
A.3
Utrum ieiunium sit in praecepto
A.4
Utrum omnes ad ieiunia Ecclesiae teneantur
A.5
Utrum determinentur convenienter tempora ieiunii Ecclesiastici
A.6
Utrum requiratur ad ieiunium quod homo semel tantum comedat
A.7
Utrum hora nona convenienter taxetur ad comedendum his qui ieiunant
A.8
Utrum convenienter ieiunantibus indicatur abstinentia a carnibus et ovis et lacticiniis
-
A.0
A.1
Utrum materia luxuriae sit solum concupiscentiae et delectationes venereae
A.2
Utrum nullus actus venereus possit esse sine peccato
A.3
Utrum luxuria quae est circa actus venereos possit esse aliquod peccatum
A.4
Utrum luxuria sit vitium capitale
A.5
Utrum convenienter dicantur esse filiae luxuriae
-
A.0
A.1
Utrum convenienter assignentur sex species luxuriae
A.2
Utrum fornicatio simplex sit peccatum mortale
A.3
Utrum fornicatio sit gravissimum peccatum
A.4
Utrum in tactibus et osculis consistat peccatum mortale
A.5
Utrum nocturna pollutio sit peccatum
A.6
Utrum stuprum debeat poni una species luxuriae
A.7
Utrum raptus sit species luxuriae distincta a stupro
A.8
Utrum adulterium sit determinata species luxuriae ab aliis distincta
A.9
Utrum incestus sit species determinata luxuriae
A.10
Utrum sacrilegium possit esse species luxuriae
A.11
Utrum vitium contra naturam sit species luxuriae
A.12
Utrum vitium contra naturam sit maximum peccatum inter species luxuriae
-
A.0
A.1
Utrum irasci possit esse licitum
A.2
Utrum ira sit peccatum
A.3
Utrum omnis ira sit peccatum mortale
A.4
Utrum ira sit gravissimum peccatum
A.5
Utrum convenienter determinentur species iracundiae a Philosopho
A.6
Utrum ira debeat poni inter vitia capitalia
A.7
Utrum convenienter assignentur sex filiae irae
A.8
Utrum sit aliquod vitium oppositum iracundiae, proveniens ex defectu irae
-
A.0
A.1
Utrum humilitas sit virtus
A.2
Utrum humilitas consistat circa appetitum
A.3
Utrum homo debeat se omnibus per humilitatem subiicere
A.4
Utrum humilitas sit pars modestiae vel temperantiae
A.5
Utrum humilitas sit potissima virtutum
A.6
Utrum convenienter distinguantur duodecim gradus humilitatis qui in regula beati Benedicti ponuntur
-
A.0
A.1
Utrum superbia sit peccatum
A.2
Utrum superbia sit speciale peccatum
A.3
Utrum superbia sit in irascibili sicut in subiecto
A.4
Utrum convenienter assignentur quatuor superbiae species quas Gregorius assignat
A.5
Utrum superbia sit peccatum mortale
A.6
Utrum superbia sit gravissimum peccatorum
A.7
Utrum superbia sit primum omnium peccatorum
A.8
Utrum superbia debeat poni vitium capitale
-
A.0
A.1
Utrum prophetia pertineat ad cognitionem
A.2
Utrum prophetia sit habitus
A.3
Utrum prophetia sit solum futurorum contingentium
A.4
Utrum propheta per divinam inspirationem cognoscat omnia quae possunt prophetice cognosci
A.5
Utrum propheta discernat semper quid dicat per spiritum proprium, et quid per spiritum prophetiae
A.6
Utrum ea quae prophetice cognoscuntur vel annuntiantur, possint esse falsa
-
A.0
A.1
Utrum convenienter dividatur prophetia in praedestinationem Dei, praescientiam Dei, et comminationem
A.2
Utrum excellentior sit prophetia quae habet visionem intellectualem et imaginariam, quam ea quae habet visionem intellectualem tantum
A.3
Utrum gradus prophetiae possint distingui secundum visionem imaginariam
A.4
Utrum Moyses fuerit excellentior omnibus prophetis
A.5
Utrum aliquis gradus prophetiae est in beatis
A.6
Utrum gradus prophetiae varientur secundum temporis processum
-
A.0
A.1
Utrum anima hominis rapiatur ad divina
A.2
Utrum raptus magis pertineat ad cognoscitivam quam ad vim appetitivam
A.3
Utrum Paulus in raptu non viderit Dei essentiam
A.4
Utrum Paulus in raptu non fuerit alienatus a sensibus
A.5
Utrum anima Pauli in statu illo fuerit totaliter a corpore separata
A.6
Utrum Paulus ignoraverit an eius anima fuerit a corpore separata
-
A.0
A.1
Utrum vita contemplativa nihil habeat in affectu, sed totum in intellectu
A.2
Utrum virtutes morales pertineant ad vitam contemplativam
A.3
Utrum ad vitam contemplativam pertineant diversi actus
A.4
Utrum vita contemplativa solum consistat in contemplatione Dei, aut etiam in consideratione cuiuscumque veritatis
A.5
Utrum vita contemplativa, secundum statum huius vitae, possit pertingere ad visionem divinae essentiae
A.6
Utrum convenienter operatio contemplationis distinguatur per tres motus, circularem rectum et obliquum
A.7
Utrum contemplatio delectationem habeat
A.8
Utrum vita contemplativa sit diuturna
-
A.0
A.1
Utrum perfectio Christianae vitae attendatur specialiter secundum caritatem
A.2
Utrum aliqui in hac vita possit esse perfectus
A.3
Utrum perfectio viae consistit in praeceptis aut in consiliis
A.4
Utrum quicumque est perfectus, sit in statu perfectionis
A.5
Utrum praelati et religiosi sint in statu perfectionis
A.6
Utrum omnes praelati ecclesiastici sint in statu perfectionis
A.7
Utrum status religiosorum sit perfectior quam status praelatorum
A.8
Utrum presbyteri curati et archidiaconi sint maioris perfectionis quam religiosi
-
A.0
A.1
Utrum liceat episcopatum appetere
A.2
Utrum liceat episcopatum iniunctum omnino recusare
A.3
Utrum oporteat eum qui ad episcopatum assumitur, esse ceteris meliorem
A.4
Utrum episcopus possit licite curam episcopalem deserere, ut ad religionem se transferat
A.5
Utrum liceat episcopo, propter aliquam persecutionem, corporaliter deserere gregem sibi commissum
A.6
Utrum episcopo liceat aliquid proprium possidere
A.7
Utrum episcopi mortaliter peccent si bona ecclesiastica quae procurant, pauperibus largiantur
A.8
Utrum religiosi qui promoventur in episcopos, teneantur ad observantias regulares
-
A.0
A.1
Utrum religio importet statum perfectionis
A.2
Utrum quilibet religiosus teneatur ad omnia consilia
A.3
Utrum paupertas requiratur ad perfectionem religionis
A.4
Utrum perpetua continentia requiratur ad perfectionem religionis
A.5
Utrum obedientia pertineat ad perfectionem religionis
A.6
Utrum requiratur ad perfectionem religionis quod paupertas, continentia et obedientia cadant sub voto
A.7
Utrum convenienter dicatur in his tribus votis consistere religionis perfectionem
A.8
Utrum votum obedientiae sit potissimum inter tria vota religionis
A.9
Utrum religiosus semper peccet mortaliter transgrediendo ea quae sunt in regula
A.10
Utrum religiosus eodem genere peccati gravius peccet quam saecularis
-
A.0
A.1
Utrum religiosis liceat docere, praedicare, et alia huiusmodi facere
A.2
Utrum religiosis liceat saecularia negotia tractare
A.3
Utrum religiosi manibus operari teneantur
A.4
Utrum religiosis liceat de eleemosynis vivere
A.5
Utrum religiosis liceat mendicare
A.6
Utrum liceat religiosis vilioribus vestibus uti quam ceteris
-
A.0
A.1
Utrum sit nisi una tantum religio
A.2
Utrum aliqua religio institui debeat ad opera activae vitae
A.3
Utrum aliqua religio ordinari possit ad militandum
A.4
Utrum aliqua religio possit institui ad praedicandum vel confessiones audiendum
A.5
Utrum sit instituenda aliqua religio ad studendum
A.6
Utrum religio quae vacat vitae contemplativae, sit potior ea quae vacat operationibus vitae activae
A.7
Utrum habere aliquid in communi diminuat perfectionem religionis
A.8
Utrum perfectior sit religio in societate viventium quam agentium solitariam vitam
-
A.0
A.1
Utrum debeant religionem ingredi nisi qui sunt in praeceptis exercitati
A.2
Utrum debeant aliqui voto obligari ad religionis ingressum
A.3
Utrum ille qui obligatus est voto ad religionis ingressum, teneatur intrare
A.4
Utrum ille qui vovet religionem ingredi, teneatur perpetuo in religione permanere
A.5
Utrum pueri sint recipiendi in religione
A.6
Utrum propter obsequium parentum debeant aliqui retrahi ab ingressu religionis
A.7
Utrum presbyteri curati possunt licite religionem ingredi
A.8
Utrum liceat de una religione transire ad aliam, etiam arctiorem
A.9
Utrum aliquis debeat alios inducere ad religionem intrandum
A.10
Utrum sit laudabile quod aliquis religionem ingrediatur absque multorum consilio, et diuturna deliberatione praecedente
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Deum incarnari
A.2
Utrum fuerit necessarium ad reparationem humani generis verbum Dei incarnari
A.3
Utrum si homo peccasset, nihilominus Deus incarnatus fuisset
A.4
Utrum Deus principalius incarnatus fuerit in remedium actualium peccatorum quam in remedium originalis peccati
A.5
Utrum conveniens fuisset Deum incarnari a principio humani generis
A.6
Utrum incarnationis opus differri debuerit usque in finem mundi
-
A.0
A.1
Utrum unio verbi incarnati sit facta in una natura
A.2
Utrum unio verbi incarnati sit facta in persona
A.3
Utrum unio verbi incarnati sit facta in supposito, sive in hypostasi
A.4
Utrum persona Christi sit composita
A.5
Utrum in Christo fuerit unio animae et corporis
A.6
Utrum humana natura fuerit unita verbo Dei accidentaliter
A.7
Utrum unio divinae et humanae naturae sit aliquid creatum
A.8
Utrum idem sit unio quod assumptio
A.9
Utrum unio duarum naturarum sit maxima unionum
A.10
Utrum unio incarnationis sit per gratiam
A.11
Utrum unio incarnationis fuerit aliqua merita subsecuta
A.12
Utrum gratia unionis fuerit Christo homini naturalis
-
A.0
A.1
Utrum personae divinae conveniat assumere naturam creatam
A.2
Utrum naturae divinae conveniat assumere
A.3
Utrum abstracta personalitate per intellectum, natura possit assumere
A.4
Utrum una persona possit assumere naturam creatam, alia assumente
A.5
Utrum aliqua alia persona divina potuit humanam naturam assumere, praeter personam filii
A.6
Utrum duae personae divinae possunt assumere unam et eandem numero naturam
A.7
Utrum una persona divina possit assumere duas naturas humanas
A.8
Utrum fuerit magis conveniens Filium Dei incarnari quam Patrem vel Spiritum Sanctum
-
A.0
A.1
Utrum humana natura fuerit magis assumptibilis a filio Dei quam quaelibet alia natura
A.2
Whether the Son of God assumed a person?
A.3
Utrum persona divina assumpserit hominem
A.4
Whether the Son of God ought to have assumed human nature abstracted from all individuals?
A.5
Utrum filius Dei humanam naturam assumere debuit in omnibus individuis
A.6
Utrum fuerit conveniens ut filius Dei humanam naturam assumeret ex stirpe Adae
-
A.0
A.1
Utrum filius Dei assumpserit carnem mediante anima
A.2
Utrum filius Dei assumpsit animam mediante spiritu
A.3
Utrum anima Christi fuerit prius assumpta a verbo quam caro
A.4
Utrum caro Christi fuit primo a verbo assumpta quam animae unita
A.5
Utrum filius Dei assumpserit totam naturam humanam mediantibus partibus
A.6
Whether the Son of God assumed human nature through the medium of grace?
-
A.0
A.1
Utrum in anima assumpta a verbo fuerit gratia habitualis
A.2
Utrum in Christo fuerint virtutes
A.3
Utrum in Christo fuerit fides
A.4
Utrum in Christo fuerit spes
A.5
Utrum in Christo fuerint dona
A.6
Utrum in Christo fuit donum timoris
A.7
Utrum in Christo fuerint gratiae gratis datae
A.8
Utrum in Christo fuerit prophetia
A.9
Utrum fuerit in Christo gratiae plenitudo
A.10
Utrum plenitudo gratiae sit propria Christi
A.11
Utrum gratia Christi sit infinita
A.12
Utrum gratia Christi potuerit augeri
A.13
Utrum gratia habitualis in Christo subsequatur unionem
-
A.0
A.1
Utrum Christo, secundum quod est homo, competat esse caput ecclesiae
A.2
Utrum Christus sit caput hominum quantum ad corpora
A.3
Utrum Christus sit caput omnium hominum
A.4
Utrum Christus, secundum quod homo, sit caput angelorum
A.5
Utrum sit eadem gratia qua Christus est caput ecclesiae, cum gratia singulari illius hominis
A.6
Utrum sit eadem gratia qua Christus est caput ecclesiae, cum gratia singulari illius hominis
A.7
Utrum diabolus sit caput malorum
A.8
Utrum antichristus sit caput malorum
-
A.0
A.1
Utrum secundum hanc scientiam Christus cognoverit omnia
A.2
Utrum anima Christi potuerit intelligere secundum hanc scientiam nisi convertendo se ad phantasmata
A.3
Utrum anima Christi habuit hanc scientiam per modum collationis
A.4
Utrum in Christo huiusmodi scientia fuerit maior quam in angelis
A.5
Utrum in Christo fuerit habitualis scientia
A.6
Utrum in anima Christi fuerit nisi unus habitus scientiae
-
A.0
A.1
Utrum Christus omnes defectus corporales hominum assumere debuit
A.2
Utrum in Christo fuerit fomes peccati
A.3
Utrum in Christo fuerit ignorantia
A.4
Utrum anima Christi fuerit passibilis
A.5
Utrum in Christo fuerit verus dolor sensibilis
A.6
Utrum in Christo fuerit tristitia
A.7
Utrum in Christo fuerit timor
A.8
Utrum in Christo fuerit admiratio
A.9
Utrum in Christo fuerit ira
A.10
Utrum Christus fuerit simul viator et comprehensor
-
A.0
A.1
Utrum haec sit vera, ‘Deus est homo’
A.2
Utrum haec sit vera, ‘homo est Deus’
A.3
Utrum Christus possit dici homo dominicus
A.4
Utrum in Christo fuerit timor
A.5
Utrum ea quae sunt humanae naturae, possint dici de natura divina
A.6
Utrum haec sit vera, ‘Deus factus est homo’
A.7
Utrum haec sit vera, ‘homo factus est Deus’
A.8
Utrum haec sit vera, ‘Christus est creatura’
A.9
Utrum ille homo, demonstrato Christo, incoeperit esse
A.10
Utrum haec sit vera, ‘Christus, secundum quod homo, est creatura’
A.11
Utrum Christus, secundum quod homo, sit Deus
A.12
Utrum Christus, secundum quod homo, sit hypostasis vel persona
-
A.0
A.1
Utrum in Christo sint duae voluntates, una divina et alia humana
A.2
Utrum in Christo fuerit aliqua voluntas sensualitatis, praeter rationis voluntatem
A.3
Utrum in Christo fuerunt duae voluntates quantum ad rationem
A.4
Utrum in Christo fuerit liberum arbitrium
A.5
Utrum voluntas humana in Christo voluerit aliud quam quod Deus vult
A.6
Utrum in Christo fuerit contrarietas voluntatum
-
A.0
A.1
Utrum Christo conveniat esse sacerdotem
A.2
Utrum ipse Christus fuit simul sacerdos et hostia
A.3
Utrum effectus sacerdotii Christi sit expiatio peccatorum
A.4
Utrum effectus sacerdotii Christi solum pertinuerit ad alios, aut etiam ad ipsum
A.5
Utrum sacerdotium Christi permaneat in aeternum
A.6
Utrum sacerdotium Christi fuerit secundum ordinem Melchisedech
-
A.0
A.1
Utrum eadem adoratione adoranda sit humanitas Christi et eius divinitas
A.2
Utrum humanitas Christi sit adoranda adoratione latriae
A.3
Utrum imago Christi sit adoranda adoratione latriae
A.4
Utrum crux Christi sit adoranda adoratione latriae
A.5
Utrum mater Dei sit adoranda adoratione latriae
A.6
Utrum sanctorum reliquiae sint adorandae
-
A.0
A.1
Utrum Beata Virgo fuerit sanctificata ante nativitatem ex utero
A.2
Utrum Beata Virgo sanctificata fuit ante animationem
A.3
Utrum Beata Virgo fuerit emundata ab infectione fomitis
A.4
Utrum per sanctificationem in utero fuerit Beata Virgo praeservata ab omni peccato actuali
A.5
Utrum Beata Virgo per sanctificationem in utero obtinuerit gratiae plenitudinem, sive perfectionem
A.6
Utrum sanctificari in utero, post Christum, proprium fuerit beatae virginis
-
A.0
A.1
Utrum caro Christi fuerit sumpta ex adam
A.2
Utrum Christus sumpserit carnem de semine David
A.3
Utrum genealogia Christi convenienter ab evangelistis texatur
A.4
Utrum materia corporis Christi debuit esse assumpta de femina
A.5
Utrum caro Christi fuerit concepta ex purissimis sanguinibus virginis
A.6
Utrum corpus Christi fuerit secundum aliquid signatum in Adam et in aliis patribus
A.7
Utrum caro Christi in antiquis patribus peccato infecta fuerit
A.8
Utrum Christus fuerit in lumbis Abrahae decimatus
-
A.0
A.1
Utrum Christus fuerit sanctificatus in primo instanti suae conceptionis
A.2
Utrum Christus, secundum hominem, habuerit usum liberi arbitrii in primo instanti suae conceptionis
A.3
Utrum Christus in primo instanti suae conceptionis mereri potuerit
A.4
Utrum Christus fuerit perfectus comprehensor in primo instanti suae conceptionis
-
A.0
A.1
Utrum nativitas naturae conveniat magis quam personae
A.2
Utrum Christo sit attribuenda aliqua nativitas temporalis
A.3
Utrum secundum temporalem nativitatem Christi Beata Virgo possit dici mater eius
A.4
Utrum Beata Virgo debeat dici mater Dei
A.5
Utrum in Christo sint duae filiationes
A.6
Utrum Christus fuerit natus sine dolore matris
A.7
Utrum Christus debuit in Bethlehem nasci
A.8
Utrum Christus fuerit congruo tempore natus
-
A.0
A.1
Utrum Christi nativitas debuerit omnibus esse manifesta
A.2
Utrum nativitas Christi aliqui debuerit manifestari
A.3
Utrum sunt convenienter electi illi quibus est Christi nativitas manifestata
A.4
Utrum Christus per seipsum suam nativitatem manifestare debuerit
A.5
Utrum debuerit manifestari per angelos et stellam Christi nativitas
A.6
Utrum convenienti ordine Christi nativitas fuit manifestata
A.7
Utrum stella quae magis apparuit, fuerit una de caelestibus stellis
A.8
Utrum magi convenienter venerunt ad Christum adorandum et venerandum
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Ioannem baptizare
A.2
Utrum baptismus Ioannis fuit a Deo
A.3
Utrum in baptismo Ioannis gratia daretur
A.4
Utrum baptismo Ioannis solus Christus debebat baptizari
A.5
Utrum baptismus Ioannis cessare debuerit postquam Christus est baptizatus
A.6
Utrum baptizati baptismo Ioannis fuerint baptizandi baptismo Christi
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Christum baptizari
A.2
Utrum Christum decuerit baptizari baptismo Ioannis
A.3
Utrum convenienti tempore Christus fuerit baptizatus
A.4
Utrum Christus debuerit baptizari in Iordane
A.5
Utrum Christo baptizato debuerunt caeli aperiri
A.6
Utrum convenienter Spiritus Sanctus super Christum baptizatum dicatur in specie columbae descendisse
A.7
Utrum illa columba in qua Spiritus Sanctus apparuit, fuerit verum animal
A.8
Utrum convenienter, Christo baptizato, fuit vox Patris audita Filium protestantis
-
A.0
A.1
Utrum miracula quae Christus fecit circa spirituales substantias, fuerint convenientia
A.2
Utrum convenienter fuerint a Christo facta miracula circa caelestia corpora
A.3
Utrum convenienter circa homines Christus miracula fecit
A.4
Utrum convenienter fecerit Christus miracula circa creaturas irrationales
-
A.0
A.1
Utrum fuerit necessarium Christum pati pro humani generis liberatione
A.2
Utrum fuit possibilis alius modus liberationis humanae naturae quam per passionem Christi
A.3
Utrum alius modus convenientior fuisset liberationis humanae quam per passionem Christi
A.4
Utrum Christus debuerit pati in cruce
A.5
Utrum Christus omnes passiones sustinuerit
A.6
Utrum dolor passionis Christi fuerit maior omnibus aliis doloribus
A.7
Utrum Christus fuerit passus secundum totam animam
A.8
Utrum anima Christi, in articulo illius passionis, tota frueretur fruitione beata
A.9
Utrum Christus fuerit convenienti tempore passus
A.10
Utrum convenienti loco Christus passus fuerit
A.11
Utrum fuerit conveniens Christum cum latronibus crucifigi
A.12
Utrum passio Christi sit eius divinitati attribuenda
-
A.0
A.1
Utrum Christus fuerit ab alio occisus, sed a seipso
A.2
Utrum Christus fuerit ex obedientia mortuus
A.3
Utrum Deus Pater tradiderit Christum Passioni
A.4
Utrum fuerit conveniens Christum pati a gentilibus
A.5
Utrum persecutores Christi eum cognoverunt
A.6
Utrum peccatum crucifigentium Christum fuerit gravissimum
-
A.0
A.1
Utrum passio Christi causaverit nostram salutem per modum meriti
A.2
Utrum passio Christi causaverit nostram salutem per modum satisfactionis
A.3
Utrum passio Christi fuerit operata per modum sacrificii
A.4
Utrum passio Christi fuerit operata nostram salutem per modum redemptionis
A.5
Utrum esse redemptorem sit proprium Christi
A.6
Utrum passio Christi fuerit operata nostram salutem per modum efficientiae
-
A.0
A.1
Utrum per passionem Christi simus liberati a peccato
A.2
Utrum per passionem Christi simus liberati a potestate diaboli
A.3
Utrum per passionem Christi fuerunt homines liberati a poena peccati
A.4
Utrum per passionem Christi simus Deo reconciliati
A.5
Utrum Christus sua passione aperuerit nobis ianuam caeli
A.6
Utrum Christus per suam passionem meruit exaltari
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Christum mori
A.2
Utrum in morte Christi fuerit separata divinitas a carne
A.3
Utrum in morte Christi fuerit separatio divinitatis ab anima
A.4
Utrum Christus in triduo mortis fuerit homo
A.5
Utrum fuit idem numero corpus Christi viventis et mortui
A.6
Utrum mors Christi nihil operata fuerit ad nostram salutem
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Christum ad infernum descendere
A.2
Utrum Christus descenderit ad infernum damnatorum
A.3
Utrum Christus fuit totus in inferno
A.4
Utrum Christus aliquam moram contraxit in inferno
A.5
Utrum Christus, descendens ad inferos, sanctos Patres inde liberaverit
A.6
Utrum Christus aliquos damnatos ab inferno liberavit
A.7
Utrum pueri qui cum originali peccato decesserant, fuerint per descensum Christi liberati
A.8
Utrum Christus suo descensu ad inferos liberaverit animas a purgatorio
-
A.0
A.1
Utrum resurrectio Christi debuerit omnibus manifestari
A.2
Utrum conveniens fuerit quod discipuli viderent Christus resurgere
A.3
Utrum Christus post resurrectionem debuerit continue cum discipulis conversari
A.4
Utrum Christus debuerit discipulis in alia effigie apparere
A.5
Utrum Christus veritatem resurrectionis debuerit argumentis declarare
A.6
Utrum argumenta quae Christus induxit, sufficienter manifestaverunt veritatem resurrectionis eius
-
A.0
A.1
Utrum fuerit conveniens Christum ascendere
A.2
Utrum ascendere in caelum conveniat Christo secundum naturam divinam
A.3
Utrum Christus ascenderit propria virtute
A.4
Utrum Christus ascenderit super omnes caelos
A.5
Utrum corpus Christi ascenderit super omnem creaturam spiritualem
A.6
Utrum ascensio Christi sit causa nostrae salutis
-
A.0
A.1
Utrum iudiciaria potestas sit specialiter attribuenda Christo
A.2
Utrum iudiciaria potestas conveniat Christo secundum quod est homo
A.3
Utrum Christus ex meritis fuerit adeptus iudiciariam potestatem
A.4
Utrum ad Christum pertineat iudiciaria potestas quantum ad omnes res humanas
A.5
Utrum post iudicium quod in praesenti tempore agitur, restat aliud iudicium generale
A.6
Utrum potestas Christi iudiciaria se extendat ad angelos
-
A.0
A.1
Utrum sacramentum sit in genere signi
A.2
Utrum omne signum rei sacrae sit sacramentum
A.3
Utrum sacramentum sit signum nisi unius rei
A.4
Utrum sacramentum semper sit aliqua res sensibilis
A.5
Utrum requirantur determinatae res ad sacramenta
A.6
Utrum in significatione sacramentorum requirantur verba
A.7
Utrum requirantur determinata verba in sacramentis
A.8
Utrum liceat addere verbis in quibus consistit forma sacramentorum
-
A.0
A.1
Utrum sacramenta sint causa gratiae
A.2
Utrum gratia sacramentalis addat aliquid supra gratiam virtutum et donorum
A.3
Utrum sacramenta novae legis contineant gratiam
A.4
Utrum in sacramentis sit aliqua virtus gratiae causativa
A.5
Utrum sacramenta novae legis habeant virtutem ex passione Christi
A.6
Utrum sacramenta veteris legis gratiam causarent
-
A.0
A.1
Utrum sacramentum imprimat aliquem characterem in anima
A.2
Utrum character sit spiritualis potestas
A.3
Utrum character sacramentalis sit character Christi
A.4
Utrum character sit in potentiis animae sicut in subiecto
A.5
Utrum character insit animae indelebiliter
A.6
Utrum per omnia sacramenta novae legis imprimatur character
-
A.0
A.1
Utrum solus Deus, sed etiam minister, interius operetur ad effectum sacramenti
A.2
Utrum sacramenta sint solum ex institutione divina
A.3
Utrum Christus, secundum quod homo, habuit potestatem operandi interiorem effectum sacramentorum
A.4
Utrum Christus potestatem suam quam habuit in sacramentis, potuerit ministris communicare
A.5
Utrum per malos ministros sacramenta conferri possint
A.6
Utrum mali ministrantes sacramenta peccent
A.7
Utrum angeli possent sacramenta ministrare
A.8
Utrum intentio ministri requiratur ad perfectionem sacramenti
A.9
Utrum fides ministri sit de necessitate sacramenti
A.10
Utrum intentio recta ministri requiratur ad perfectionem sacramenti
-
A.0
A.1
Utrum Baptismus sit ipsa ablutio
A.2
Utrum Baptismus fuerit institutus post Christi passionem
A.3
Utrum aqua sit propria materia Baptismi
A.4
Utrum ad Baptismum requiratur aqua simplex
A.5
Utrum haec sit conveniens forma Baptismi, ‘ego te baptizo in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti’
A.6
Utrum in nomine Christi possit dari Baptismus
A.7
Utrum immersio in aqua sit de necessitate Baptismi
A.8
Utrum trina immersio sit de necessitate Baptismi
A.9
Utrum Baptismus possit iterari
A.10
Utrum sit conveniens ritus quo ecclesia utitur in baptizando
A.11
Utrum convenienter describantur tria Baptismata, scilicet aquae, sanguinis et flaminis, scilicet spiritus sancti
A.12
Utrum Baptismus sanguinis sit potissimus inter tria Baptismata
-
A.0
A.1
Utrum ad officium diaconi pertineat baptizare
A.2
Utrum baptizare pertineat ad officium presbyterorum, sed solum episcoporum
A.3
Utrum laicus baptizare possit
A.4
Utrum mulier possit baptizare
A.5
Utrum ille qui est baptizatus, possit sacramentum Baptismi conferre
A.6
Utrum plures possint simul baptizare
A.7
Utrum in Baptismo requiratur aliquis qui baptizatum de sacro fonte levet
A.8
Utrum ille qui suscipit aliquem de sacro fonte, obligetur ad eius instructionem
-
A.0
A.1
Utrum teneantur omnes ad susceptionem Baptismi
A.2
Utrum sine Baptismo aliquis possit salvari
A.3
Utrum Baptismus sit differendus
A.4
Utrum peccatores sint baptizandi
A.5
Utrum peccatoribus baptizatis sint opera satisfactoria imponenda
A.6
Utrum peccatores ad Baptismum accedentes teneantur sua peccata confiteri
A.7
Utrum ex parte baptizati requiratur intentio suscipiendi sacramentum Baptismi
A.8
Utrum fides requiratur ex parte baptizati
A.9
Utrum pueri sint baptizandi
A.10
Utrum pueri Iudaeorum vel aliorum infidelium sint baptizandi, etiam invitis parentibus
A.11
Utrum in maternis uteris existentes possint baptizari
A.12
Utrum furiosi et amentes debeant baptizari
-
A.0
A.1
Utrum per Baptismum tollantur omnia peccata
A.2
Utrum per Baptismum liberetur homo ab omni reatu peccati
A.3
Utrum per Baptismum debeant auferri poenalitates praesentis vitae
A.4
Utrum per Baptismum conferantur homini gratia et virtutes
A.5
Utrum convenienter attribuantur Baptismo pro effectibus quidam actus virtutum, scilicet, incorporatio ad Christum, illuminatio, fecundatio
A.6
Utrum pueri in Baptismo consequantur gratiam et virtutes
A.7
Utrum effectus Baptismi sit apertio ianuae regni caelestis
A.8
Utrum Baptismus habeat in omnibus aequalem effectum
A.9
Utrum fictio impediat effectum Baptismi
A.10
Utrum fictione recedente, Baptismus suum effectum consequatur
-
A.0
A.1
Utrum confirmatio sit sacramentum
A.2
Utrum chrisma sit conveniens materia huius sacramenti
A.3
Utrum sit de necessitate huius sacramenti quod chrisma, quod est materia huius sacramenti, fuerit prius per episcopum consecratum
A.4
Utrum haec sit conveniens forma huius sacramenti, ‘consigno te signo crucis,’ etc.
A.5
Utrum sacramentum confirmationis imprimat characterem
A.6
Utrum character confirmationis praesupponat ex necessitate characterem baptismalem
A.7
Utrum per hoc sacramentum gratia gratum faciens conferatur
A.8
Utrum hoc sacramentum sit omnibus exhibendum
A.9
Utrum hoc sacramentum sit conferendum homini in fronte
A.10
Utrum ille qui confirmatur debet ab alio teneri ad confirmationem
A.11
Utrum solus episcopus hoc sacramentum conferre possit
A.12
Utrum ritus huius sacramenti sit conveniens
-
A.0
A.1
Utrum eucharistia sit sacramentum
A.2
Utrum eucharistia sit unum sacramentum, sed plura
A.3
Utrum hoc sacramentum sit de necessitate salutis
A.4
Utrum convenienter hoc sacramentum pluribus nominibus nominetur
A.5
Utrum fuerit conveniens institutio istius sacramenti
A.6
Utrum agnus paschalis fuerit praecipua figura huius sacramenti
-
A.0
A.1
Utrum materia huius sacramenti sit panis et vinum
A.2
Utrum requiratur determinata quantitas panis et vini ad materiam huius sacramenti
A.3
Utrum requiratur ad materiam huius sacramenti quod sit panis triticeus
A.4
Utrum hoc sacramentum debeat confici ex pane azymo
A.5
Utrum sit propria materia huius sacramenti vinum vitis
A.6
Utrum aqua sit vino permiscenda
A.7
Utrum permixtio aquae sit de necessitate huius sacramenti
A.8
Utrum debeat aqua in magna quantitate apponi
-
A.0
A.1
Utrum in hoc sacramento sit corpus Christi secundum veritatem, sed solum secundum figuram, vel sicut in signo
A.2
Utrum in hoc sacramento remaneat substantia panis et vini post consecrationem
A.3
Utrum substantia panis, post consecrationem huius sacramenti, annihiletur, aut in pristinam materiam resolvatur
A.4
Utrum panis possit converti in corpus Christi
A.5
Utrum in hoc sacramento remaneant accidentia panis et vini
A.6
Utrum facta consecratione, remaneat in hoc sacramento forma substantialis panis
A.7
Utrum ista conversio fiat in istanti, aut fiat successive
A.8
Utrum haec sit falsa, ‘ex pane fit corpus Christi’
-
A.0
A.1
Utrum totus Christus contineatur sub hoc sacramento
A.2
Utrum sub utraque specie huius sacramenti totus Christus contineatur
A.3
Utrum sit totus Christus sub qualibet parte specierum panis vel vini
A.4
Utrum tota quantitas dimensiva corporis Christi sit in hoc sacramento
A.5
Utrum corpus Christi sit in hoc sacramento sicut in loco
A.6
Utrum corpus Christi sit mobiliter in hoc sacramento
A.7
Utrum corpus Christi prout est in hoc sacramento, possit videri ab aliquo oculo, saltem glorificato
A.8
Utrum quando in hoc sacramento miraculose apparet vel caro vel puer, quod sit ibi vere corpus Christi
-
A.0
A.1
Utrum accidentia remaneant in hoc sacramento sine subiecto
A.2
Utrum in hoc sacramento quantitas dimensiva panis vel vini sit aliorum accidentium subiectum
A.3
Utrum species quae remanent in hoc sacramento, possint immutare aliquod extrinsecum
A.4
Utrum species sacramentales corrumpi possunt
A.5
Utrum ex speciebus sacramentalibus aliquid possit generari
A.6
Utrum species sacramentales possint nutrire
A.7
Utrum species sacramentales frangantur in hoc sacramento
A.8
Utrum vino consecrato possit aliquis liquor misceri
-
A.0
A.1
Utrum haec sit forma huius sacramenti, ‘hoc est corpus meum,’ et, ‘hic est calix sanguinis mei’
A.2
Utrum haec sit conveniens forma consecrationis panis, ‘hoc est corpus meum’
A.3
Utrum haec sit conveniens forma consecrationis vini, ‘hic est calix sanguinis mei,’ etc.
A.4
Utrum praedictis verbis formarum insit aliqua vis creata effectiva consecrationis
A.5
Utrum praedictae locutiones sunt verae
A.6
Utrum forma consecrationis panis consequatur effectum suum quousque perficiatur forma consecrationis vini
-
A.0
A.1
Utrum per hoc sacramentum conferatur gratia
A.2
Utrum effectus huius sacramenti sit adeptio gloriae
A.3
Utrum effectus huius sacramenti sit remissio peccati mortalis
A.4
Utrum per hoc sacramentum remittantur peccata venialia
A.5
Utrum per hoc sacramentum tota poena peccati remittatur
A.6
Utrum per hoc sacramentum praeservetur homo a peccatis futuris
A.7
Utrum hoc sacramentum prosit nisi sumenti
A.8
Utrum per veniale peccatum impediatur effectus huius sacramenti
-
A.0
A.1
Utrum debeant distingui duo modi manducandi corpus Christi, scilicet spiritualiter et sacramentaliter
A.2
Utrum solius hominis sit hoc sacramentum sumere spiritualiter, sed etiam angelorum
A.3
Utrum aliquis possit manducare Christum sacramentaliter nisi homo iustus
A.4
Utrum peccator sumens corpus Christi sacramentaliter peccet
A.5
Utrum accedere ad hoc sacramentum cum conscientia peccati sit gravissimum omnium peccatorum
A.6
Utrum sacerdos debeat denegare corpus Christi peccatori petenti
A.7
Utrum nocturna pollutio impediat aliquem a sumptione corporis Christi
A.8
Utrum cibus vel potus praeassumptus impediat sumptionem huius sacramenti
A.9
Utrum habentes usum rationis debeant hoc sacramentum accipere
A.10
Utrum liceat quotidie hoc sacramentum suscipere
A.11
Utrum liceat cessare omnino a communione
A.12
Utrum liceat sumere corpus Domini sine sanguine
-
A.0
A.1
Utrum Christus sumpserit corpus suum et sanguinem
A.2
Utrum Christus Iudae dederit corpus suum
A.3
Utrum Christus sumpserit et dederit corpus suum discipulis impassibile
A.4
Utrum si hoc sacramentum tempore mortis Christi fuisset servatum in pyxide, vel ab aliquo apostolorum consecratum, ibi moreretur
-
A.0
A.1
Utrum consecratio huius sacramenti proprie sit sacerdotis
A.2
Utrum plures sacerdotes possunt unam et eandem hostiam consecrare
A.3
Utrum pertineat solum ad sacerdotem dispensatio huius sacramenti
A.4
Utrum sacerdos consecrans teneatur sumere hoc sacramentum
A.5
Utrum malus sacerdos Eucharistiam consecrare possit
A.6
Utrum missa sacerdotis mali minus valeat quam missa sacerdotis boni
A.7
Utrum haeretici et schismatici et excommunicati consecrare possunt
A.8
Utrum sacerdos degradatus possit hoc sacramentum conficere
A.9
Utrum aliquis licite possit communionem recipere a sacerdotibus haereticis vel excommunicatis, vel etiam peccatoribus, et ab eis missam audire
A.10
Utrum liceat sacerdoti omnino a consecratione Eucharistiae abstinere
-
A.0
A.1
Utrum in celebratione huius sacramenti Christus immoletur
A.2
Utrum convenienter sit determinatum tempus celebrationis huius mysterii
A.3
Utrum oporteat hoc sacramentum celebrare in domo et vasis sacris
A.4
Utrum convenienter ordinentur ea quae circa hoc sacramentum dicuntur
A.5
Utrum ea quae in celebratione huius sacramenti aguntur, sunt convenientia
A.6
Utrum possit sufficienter occurri defectibus qui circa celebrationem huius sacramenti occurrunt, statuta ecclesiae observando
-
A.0
A.1
Utrum poenitentia sit sacramentum
A.2
Utrum peccata sint propria materia huius sacramenti
A.3
Utrum haec sit forma huius sacramenti, ‘ego te absolvo’
A.4
Utrum impositio manuum sacerdotis requiratur ad hoc sacramentum
A.5
Utrum hoc sacramentum sit de necessitate salutis
A.6
Utrum poenitentia sit secunda tabula post naufragium
A.7
Utrum hoc sacramentum fuerit convenienter institutum in Nova Lege
A.8
Utrum poenitentia debeat durare usque ad finem vitae
A.9
Utrum poenitentia possit esse continua
A.10
Utrum sacramentum poenitentiae debeat iterari
-
A.0
A.1
Utrum per poenitentiam removeantur omnia peccata
A.2
Utrum sine poenitentia peccatum remitti possit
A.3
Utrum possit per poenitentiam unum peccatum sine alio remitti
A.4
Utrum remissa culpa per poenitentiam, remaneat reatus poenae
A.5
Utrum remissa culpa mortali, tollantur omnes reliquiae peccati
A.6
Utrum remissio culpae sit effectus poenitentiae secundum quod est virtus
-
A.0
A.1
Utrum veniale peccatum possit remitti sine poenitentia
A.2
Utrum ad remissionem venialium peccatorum requiratur gratiae infusio
A.3
Utrum peccata venialia remittantur per aspersionem aquae benedictae, et episcopalem benedictionem, et alia huiusmodi
A.4
Utrum veniale peccatum possit remitti sine mortali
-
A.0
A.1
Utrum peccata dimissa redeant per sequens peccatum
A.2
Utrum peccata dimissa redeant per ingratitudinem quae specialiter est secundum quatuor genera peccatorum
A.3
Utrum per ingratitudinem peccati sequentis consurgat tantus reatus quantus fuerat peccatorum prius dimissorum
A.4
Utrum ingratitudo ratione cuius sequens peccatum facit redire peccata prius dimissa, sit speciale peccatum
-
A.0
A.1
Utrum per poenitentiam virtutes restituantur
A.2
Utrum post poenitentiam resurgat homo in aequali virtute
A.3
Utrum per poenitentiam restituatur homo in pristinam dignitatem
A.4
Utrum opera virtutum in caritate facta mortificari possunt
A.5
Utrum opera mortificata per peccatum per poenitentiam reviviscant
A.6
Utrum per poenitentiam subsequentem etiam opera mortua, quae scilicet non sunt in caritate facta, vivificentur
-
A.0
A.1
Utrum poenitentiae debent partes assignari
A.2
Utrum convenienter assignentur partes poenitentiae contritio, confessio et satisfactio
A.3
Utrum praedicta tria sint partes integrales poenitentiae
A.4
Utrum convenienter dividatur poenitentia in poenitentiam ante Baptismum, et poenitentiam mortalium, et poenitentiam venialium